برج علی آباد کاشمر؛ نگینی ارزشمند در دیار ترشیز

 منار علی‌آباد، که با نام‌های برج مقبره علی‌آباد یا برج کشمر نیز شناخته می‌شود، یک برج تاریخی در روستای علی‌آباد کشمر در دیار کهن ترشیز در استان خراسان رضوی است که این برج در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

قدمت منار علی‌آباد به سدهٔ ۸ هجری قمری (حدود قرن هشتم هجری قمری) نسبت داده می‌شود و برخی معتقدند این برج بر روی بقایای قلعه‌ای قدیمی به نام کوشک بنیان شده است. گفته می‌شود که این بنا در زمان کیانیان و اشکانیان ساخته شده است. روایات مختلفی در مورد این بنا وجود دارد و برخی معتقدند که این برج یک مقبره است. به همین دلیل، این بنا به مقبره کشمر نیز معروف است و برخی نیز این برج را به یادبود زرتشت یا طغرل سلجوقی می‌دانند. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که لحظه تحویل سال نو خورشیدی از روی این برج و از طریق نور خورشید قابل تشخیص بوده است.

این برج در کنار یک راه مهم که مرکز ایران را به نیشابور متصل می‌کرده، قرار دارد، این بنا از نظر تاریخی و معماری ارزشمند است؛ این برج به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است، در گذشته، مسافران زیادی از این منطقه عبور می‌کردند و از این برج دیدن می‌کردند.

این بنا در در میان روستای علی‌آباد کشمر واقع است و در ۵ کیلومتری شمال جاده بردسکن به کاشمر نمایان است. این بنا بر فراز بقایا و آواره‌های قلعه کهن به نام کوشک بنیان شده است و قدمت این منطقه به دوره اشکانیان می‌رسد. احتمالاً این برج یک مقبره بوده است. به همین خاطر به مقبره کشمر نیز معروف شده است. این برج ۱۸ متر ارتفاع دارد و محیط خارجی آن ۴۲ متر و محیط داخلی آن ۲۱ متر می‌باشد. نمای خارجی بنا دارای پوششی مخروطی شکل است و از آجر ساخته شده است. این بنا دو پوششه می‌باشد و علاوه بر سقف مخروطی خارجی سقفی گنبدی به شکل عرق چین در داخل دارد و این دو گنبد از بخش میانی به هم متصل و در مرکز این پوشش‌ها دو روزنه تعبیه شده است که به منظور روشنایی و تخلیه هوا می‌باشد.

پوشش دوم بسیار بلندتر از پوشش اول می‌باشد ارتفاع آن ۵ متر بالاتر است این بنا دوجداره است و از جدار داخلی طاق‌هایی به داخل بنا ساخته شده است. راهروی پلکانی و مارپیچ بین دو جدار صعود به پوشش اول را مهیا می‌کند و حدود ۵۰ پلکان دارد. بدنه بنا دارای دو قسمت است که قسمت پایین دوازده ضلعی است و پایه بنا را تشکیل می‌دهد قسمت بالای بدنه اصلی، دارای ۴۸ ترک به شکل نیم ستون می‌باشد. همچنین دوازده قاب آجری به شکل‌های لوزی در آن تعبیه شده است. بر روی این ترک‌ها و قاب‌ها اشکال هندسی از آجر و کاشی دیده می‌شود که جلوه خاصی به بنا داده است. کاشی‌ها نیز به رنگ فیروزه‌ای می‌باشد. در بدنه برج روزنه‌هایی به منظور روشنایی داخل بنا تعبیه شده است. بنا از داخل دارای سه طبقه است و ارتفاع تیزه اصلی گنبد تا کف ۳۱ متر است. معماری آن به شیوه معماری برج رادکان است. از برج کشمر کتیبه‌ای در دست نیست اما در ورودی بنا دارای کتیبه‌ای بوده است که فعلاً اثری از آن نیست این برج به شیوه معماری اواخر قرن هفتم هجری ساخته شده است و به سبک معماری دوره سلجوقیان نزدیک است.

این بنا؛ همچون نگینی ارزشمند در کنار دیگر آثار تاریخی ترشیز، خودنمایی میکند و همچون سرو کهن کاشمر، سرفراز است؛ حفظ این بنای تاریخی و ارزشمند نیازمند همت همگانی دارد که همگی باید در حفظ بناهای تاریخی چون منار علی‌آباد کوشا باشند.