راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی بامی برای ۲۲ وزارتخانه آغاز شد

در سال‌های اخیر، افزایش ناترازی برق، رشد روزافزون مصرف انرژی و فشار بر شبکه سراسری برق کشور، ضرورت حرکت به سمت منابع پایدار و پاک انرژی را بیش از هر زمان دیگری آشکار کرده است. در همین راستا، طرح راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی بامی یکی از محورهای مهم توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران به شمار می‌رود؛ طرحی که با هدف مشارکت مستقیم مردم، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و افزایش تاب‌آوری شبکه برق کشور طراحی شده است.

ایده اصلی این طرح بر استفاده از پشت‌بام منازل، ساختمان‌های اداری، تجاری و عمومی برای نصب سامانه‌های تولید برق خورشیدی استوار است. در این الگو، هر خانوار یا مجموعه ساختمانی می‌تواند با نصب سامانه‌های کوچک مقیاس — معمولاً در ظرفیت ۳ تا ۵ کیلووات — بخشی از برق مصرفی خود را تأمین کرده و مازاد آن را به شبکه سراسری بفروشد. این مدل که در بسیاری از کشورهای پیشرو در حوزه انرژی‌های نو مانند آلمان، ژاپن و چین نیز با موفقیت اجرا شده، نه‌تنها موجب کاهش هزینه خانوارها می‌شود، بلکه امکان ایجاد درآمد پایدار از فروش برق را نیز فراهم می‌کند.

در ایران، اجرای این طرح با محوریت سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق ایران (ساتبا) و در قالب سامانه «مهرسان» آغاز شده است. طبق اعلام مسئولان، دولت قصد دارد با توسعه نیروگاه‌های خورشیدی بامی در سطح کشور، حدود هزار مگاوات ظرفیت جدید تولید برق خورشیدی ایجاد کند. این میزان معادل تولید چند نیروگاه بزرگ حرارتی است، با این تفاوت که در این مدل، هزینه زیرساختی و محیط‌زیستی به مراتب کمتر بوده و مردم خود به عنوان سرمایه‌گذار و بهره‌بردار در اجرای پروژه نقش دارند.

از سوی دیگر، اجرای طرح نیروگاه‌های بامی در مقطع کنونی می‌تواند نقش کلیدی در مدیریت بار تابستانی و کاهش خاموشی‌ها ایفا کند. علاوه بر آن، توسعه این نیروگاه‌ها در بافت شهری و روستایی، فرصت‌های شغلی جدیدی برای شرکت‌های نصب و نگهداری، تولیدکنندگان تجهیزات و نیروهای متخصص در حوزه برق و انرژی ایجاد خواهد کرد.

با وجود مزایای قابل توجه، چالش‌هایی نیز در مسیر توسعه این طرح وجود دارد؛ از جمله هزینه اولیه نسبتاً بالا برای خانوارها، ضرورت اطمینان از خرید تضمینی برق تولیدی، استانداردسازی تجهیزات و رفع موانع اداری برای اتصال به شبکه. با این حال، کارشناسان معتقدند اگر سیاست‌های حمایتی دولت به‌صورت پایدار ادامه یابد، نیروگاه‌های خورشیدی بامی می‌توانند به یکی از مؤثرترین ابزارهای مردمی در گذار ایران به سمت انرژی پاک تبدیل شوند.

برای سامانه‌های خورشیدی خانگی در اندازه ~۵ کیلووات، گفته شده هزینه نصب حدود ۱۷۰ تا ۱۸۰ میلیون تومان است و تولید سالانه حدود ۹۰۰۰ کیلووات‌ساعت برآورد شده است. همچنین گفته شده بازگشت سرمایه در حدود ۳ تا ۴ سال ممکن است. 

در برخی استان‌ها، برای سازندگان ساختمان‌های جدید، امکان «اضافه سطح اشغال» (یعنی به‌عنوان مشوق ساختمانی) فراهم شده است، اگر نیروگاه خورشیدی پشت بام نصب کنند. مثلاً در استان مرکزی گفته شده سازندگان می‌توانند حدود ۲ تا ۵ درصد مازاد سطح اشغال مجاز بگیرند. 

در این طرح قرار است توسعه ۱۰۰۰ مگاوات نیروگاه پشت بامی در کشور انجام شود و با توسعه این میزان نیروگاه خورشیدی کشور از مزایای زیست‌محیطی و کاری آن چون کاهش ناترازی برق، کاهش تلفات در شبکه، امکان استفاده از انرژی پاک بهره‌مند شود.

ایده «نیروگاه خورشیدی پشت بامی» برای ایران ایده‌ای بسیار معقول است، بخصوص اگر بام ساختمان شما شرایط خوبی داشته باشد، هزینه اولیه قابل تحمل باشد و توانایی استفاده از مشوق‌ها را داشته باشید. اما اگر ساختمان مشکل ساختاری دارد، یا هزینه تامین تجهیزات زیاد می‌شود، یا سایه‌اندازی دارد، ممکن است بازگشت سرمایه به آن سرعتی که انتظار دارید، نباشد.

در این راستا معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور پیرو دستور رئیس‌جمهور مبنی بر استفاده تمام دستگاه‌های اجرایی و دولتی از انرژی خورشیدی، با بهره‌گیری از پنل‌های خورشیدی ساخت دانش‌بنیان‌های ایرانی به این دغدغه جامه عمل پوشاند. این معاونت با بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و بنا بر تکلیف هیات وزیران، در گام اول اجرای سامانه‌های خورشیدی پشت‌بامی را از ساختمان‌های دولتی کلید زد و برای ۲۲ وزارتخانه و سازمان دولتی طراحی و تیپ‌سازی انجام داد.

در گام دوم این طرح، برای زیرساخت‌های حیاتی و کسب‌وکارهای مهم کشور که به طور مستقیم با نیازهای مردم سروکار دارند، گسترش پیدا خواهد کرد.

اجرای موفق پایلوت این نیروگاه‌ها بر بام ساختمان‌های دولتی نشان داد که این مهم می‌تواند به عنوان الگویی موفق، برای تامین انرژی پایدار و استفاده از انرژی‌های نو و سبز در ساختمان‌های مسکونی و زیست روزمره مردم نیز مورد استفاده قرار گیرد.