بررسی ابعاد مجازات قاچاق مواد مخدر در قانون جدید

حمید اخوان در گفت‌وگو با پانا در پاسخ به این سوال که با توجه به اصلاحیه اخیر قانون مبارزه با مواد مخدر و آمار بالای جرایم مرتبط با مواد مخدر به‌ویژه قاچاق، مجازات‌های سنگین، از جمله اعدام، بازدارنده است یا خیر؟ گفت: ابتدا باید میان حدود شرعی و مجازات‌های تعزیری تفکیک قائل شد. در حوزه حدود هرچند بحث‌های فقهی و نظری وجود دارد اما اکثریت فقها و قانون‌گذاران بر پذیرش مجازات سالب حیات در موارد خاص اتفاق نظر داشته‌اند اما در حوزه تعزیرات موضوع محل تأمل و تردید جدی است.

وی افزود: از منظر حقوقی و فلسفه مجازات، باید این پرسش را مطرح کرد که آیا انسان اصلا صلاحیت دارد درخصوص مرگ یا زندگی هم‌نوع خود تصمیم بگیرد؟ افزون بر این، اگر در فرآیند دادرسی و صدور حکم خطایی رخ دهد، مجازات سالب حیات جبران‌ناپذیر است و هیچ راه بازگشتی وجود ندارد.

این حقوق‌دان ادامه داد: تجربه چند دهه گذشته نشان داده است که مجازات‌های شدید به تنهایی مانع گسترش پدیده قاچاق مواد مخدر نشده‌اند. حتی می‌توان گفت با وجود این مجازات‌ها، همچنان شاهد افزایش فعالیت باندهای سازمان‌یافته هستیم. راهکار اساسی در این حوزه تکیه صرف بر کیفرهای سنگین نیست بلکه راه حل را باید در کاهش زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی  گرایش افراد به مواد مخدر جستجو کرد. برای نمونه ایجاد اشتغال پایدار و تولید در مناطق مرزی، جایی که بسیاری از قاچاقچیان به دلیل فقر و محرومیت جذب این فعالیت‌ها می‌شوند. تقویت نشاط اجتماعی، ورزش، هنر، کار و تفریحات سالم برای جوانان به‌گونه‌ای که تقاضا برای مصرف مواد مخدر کاهش یابد و در نتیجه عرضه آن توجیه اقتصادی خود را از دست بدهد.

اخوان گفت: مجازات به تنهایی کافی نیست. اگر به عوامل زمینه‌ساز قاچاق و مصرف توجه نکنیم، صرفاً با تغییر شکل باندها و روش‌های قاچاق مواجه خواهیم شد، نه ریشه‌کنی معضل. مهمترین تجربه در این خصوص در جریان زلزله بم اتفاق افتاد  در جایی که در اثر زلزله تعدادی از زندانیانی که به دلیل قاچاق مواد مخدر زیر حکم اعدام بودند توانستند فرار کنند در واقع آنها از مرگ جستند اما در مدت کوتاهی درصد بالایی از آن‌ها مجدد در حین حمل و قاچاق مواد مخدر دستگیر شدند. توجیه آن‌ها این است که به جز اینکار امکان امرار معاش از طرق دیگر را ندارند. به نظر می‌رسد ترکیب اقدامات اجتماعی و اقتصادی با اصلاح سیاست کیفری می‌تواند در بلندمدت نتایج به مراتب بهتری نسبت به مجازات‌های سالب حیات داشته باشد.