دستورالعمل قرارگاه مردمی حفظ قرآن به‌زودی نهایی می‌شود

حجت الاسلام حمیدرضا لیمویی، امروز دوشنبه اول دی ماه در نشست خبری ستاد راهبری حفظ قرآن کریم کشور گفت: دستورالعمل قرارگاه مردمی حفظ قرآن تدوین شده و به‌زودی نهایی می‌شود و امتداد فعالیت‌های این قرارگاه در تمامی استان‌های کشور پیش‌بینی شده است.

محمدحسین فدوی، مدیر کارگروه طرح و برنامه و مسئول برنامه هفتم توسعه در حوزه قرآن در ادامه این نشست گفت: اهداف کمی برنامه هفتم در حوزه رسانه، در قالب ۱۵ سنجه مشخص شده است. از این تعداد، ۷ سنجه به حوزه قرآن اختصاص دارد. این امر برای ما خوشبختی بزرگی است که توجه ویژه‌ای به قرآن در برنامه هفتم شده است.

وی افزود: هدف‌گذاری برای تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن در این برنامه لحاظ شده است. این هدف تا پایان برنامه هفتم، که در حال اصلاح آن در مجلس هستیم، ادامه خواهد داشت. اصلاحات جدید برنامه هفتم در حال بررسی است و این هدف به‌طور ویژه از سوی شورای عالی رهبری و معاون اول رئیس‌جمهوری به تصویب رسیده است.

تقسیم‌بندی اهداف کمی بین دستگاه‌ها

فدوی توضیح داد: ما در ستاد راهبری حفظ قرآن، طراحی‌هایی برای رسیدن به این هدف داشته‌ایم. تربیت ۱۰ میلیون نفر حافظ قرآن باید به‌طور سالانه دنبال شود. طبق برنامه‌ریزی، در نظر داریم سالانه دو میلیون نفر حافظ قرآن تربیت کنیم. این کار از طریق دستگاه‌های مختلف، از جمله وزارت آموزش و پرورش، موسسات قرآنی و پایگاه‌های بسیج، انجام خواهد شد. البته دستگاه‌های دولتی نیز مسئول نظارت و پاسخگویی در این زمینه هستند. این هدف‌گذاری میان ۱۱ دستگاه اصلی که به‌طور مستقیم در زمینه تربیت حافظان قرآن فعالیت دارند، تقسیم شده است. این دستگاه‌ها شامل نهادهای حوزوی، دانشگاه‌ها، نیروهای مسلح، سازمان اوقاف، آموزش و پرورش، سازمان تبلیغات اسلامی و بسیج هستند. بخش عمده‌ای از این هدف‌گذاری، معادل سه‌چهارم آن، در وزارت آموزش و پرورش قرار دارد.

تکالیف دستگاه‌ها و منابع مالی

فدوی تأکید کرد: دستگاه‌ها موظف هستند از اعتبارات سالانه خود برای تحقق این هدف هزینه کنند. در حقیقت برنامه هفتم یک تکلیف بالادستی است که باید به‌طور جدی توسط تمامی مسئولان پیگیری و اجرایی شود. مقام معظم رهبری بارها بر اهمیت این موضوع تأکید کرده‌اند و همه دستگاه‌ها باید با دقت و تلاش در جهت تحقق این اهداف حرکت کنند.

وی ادامه داد: قوه مقننه نیز به‌طور جدی پیگیر تحقق اهداف برنامه هفتم است. در ماه‌های اخیر، نمایندگان مجلس از وزرا و رئیس‌جمهور خواسته‌اند تا گزارش‌هایی درباره پیشرفت برنامه‌ها ارائه دهند و هر گونه انحراف از اهداف برنامه مورد پیگرد قرار گیرد.

اعتبارات قرآنی و تخصیص بودجه

فدوی در ادامه به جزئیات اعتبارات اشاره کرد و گفت: در قانون بودجه سال ۱۴۰۴، اعتبار جداگانه‌ای برای اهداف قرآنی پیش‌بینی شده است. این اعتبار به مبلغ ۹۰۰ میلیارد تومان برای کل سنجه‌های قرآنی تخصیص یافته است. تاکنون بالغ بر ۳۰۰ میلیارد تومان از این مبلغ به دستگاه‌ها تخصیص داده شده است. از این مبلغ، ۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان به موضوع حفظ قرآن اختصاص یافته است.

وی افزود: برای دستگاه‌های مختلف مانند وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی و بسیج نیز اعتبار ویژه‌ای در نظر گرفته شده است. مجموعاً ۱۰۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان برای تحقق اهداف کمی حفظ قرآن تخصیص یافته است.

چالش‌ها و نیاز به تخصیص‌های بیشتر

فدوی در بخش دیگری از سخنان خود به مشکلات تخصیص اعتبار در آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: متأسفانه تاکنون نتواسته‌ایم در ماه‌های اولیه سال اعتبار لازم را برای آموزش و پرورش تخصیص دهیم. با این حال، باید توجه داشت که دستگاه‌ها از اعتبار خود برای اجرای این برنامه‌ها هزینه کنند و اعتبارات فقط به عنوان یک کمک و حمایت ویژه در نظر گرفته شده است.

وی افزود: برای تحقق اهداف کمی برنامه هفتم، به ویژه در حوزه قرآن، نیاز به تأمین بودجه‌ای معادل سه همت (۳۰۰۰ میلیارد تومان) داریم. امیدواریم با تخصیص صحیح و همکاری تمامی دستگاه‌ها، بتوانیم این اهداف را به‌طور کامل محقق کنیم.

در ادامه مرتضی خدمتکار، معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از فعال شدن ستادهای استانی و پیگیری هفتگی برنامه‌های نهضت حفظ قرآن خبر داد و گفت: علاوه بر اقدامات مقدماتی انجام‌شده، مجموعه دولت و حاکمیت وظیفه بسترسازی، تسهیل‌گری و حمایت از تحقق این مأموریت مهم را بر عهده دارد که این روند به‌خوبی در حال پیشرفت است.

وی با اشاره به اینکه سال جاری نخستین سال اجرای این برنامه است، اظهار کرد: در ماه‌های ابتدایی، به دلیل نوپا بودن طرح، نیاز به گفت‌وگوهای جدی‌تری در ستاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ایجاد تفاهم و ذهنیت مشترک نسبت به اهمیت موضوع وجود داشت که خوشبختانه از این مرحله عبور کرده‌ایم و اکنون فضای همکاری و همراهی بسیار خوبی در مجموعه وزارتخانه شکل گرفته است.

معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: امیدواریم تا پایان سال، برنامه‌های حمایتی پیش‌بینی‌شده نیز به‌طور کامل محقق شود. بر این اساس، سرانه حمایتی یک میلیون تومان برای هر نفر در نظر گرفته شده که جزئیات اجرایی آن در حال پیگیری است.

وی یکی از بسترهای مهم تحقق این برنامه را سامانه ارزیابی حافظان و آزمون عمومی حفظ قرآن دانست و گفت: این سامانه از سال‌های گذشته فعال بوده و اکنون در کنار آن، بسترهای جدیدی نیز فراهم شده است. از جمله این بسترها، اپلیکیشن و وب‌سایت «حافظ‌شو» است که با حمایت ستاد راهبری حفظ و پشتیبانی دکتر بحرالعلوم به تصویب رسیده و مقدمات اجرایی آن فراهم شده است. در «حافظ‌شو» تلاش شده تمامی ظرفیت‌های دولتی و مردمی به‌صورت یکپارچه فعال شوند؛ به‌گونه‌ای که هم‌اکنون ۱۰ مجموعه دولتی و مردمی امکان حضور و مشارکت در این سامانه را دارند. این مجموعه‌ها شامل مدارس، دانشگاه‌ها، کانون‌های فرهنگی هنری مساجد، مؤسسات قرآنی مردمی دارای مجوز از وزارت ارشاد یا سازمان تبلیغات اسلامی، خانه‌های قرآن شهری و روستایی، پایگاه‌های بسیج، دارالقرآن‌های بسیج و مراکز دینی اهل سنت هستند.

خدمتکار تصریح کرد: اکنون بیش از ۲۰ هزار پایگاه بسیج، ۲۸ هزار کانون فرهنگی هنری مساجد، حدود ۵ هزار مؤسسه قرآنی مردمی، ۶۷۰۰ خانه قرآن شهری و روستایی و حدود ۲ هزار دانشگاه در بستر «حافظ‌شو» به نام خودشان فعال شده‌اند. این بستر امکان تحلیل دقیق داده‌ها را در سطح استان‌ها، شهرستان‌ها و دستگاه‌های مختلف فراهم می‌کند و ستاد راهبری حفظ می‌تواند بر اساس خروجی‌های سامانه، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای سال آینده و سال‌های بعد انجام دهد.

وی رویکرد اصلی «حافظ‌شو» را استفاده از الگوی بازی عنوان کرد و گفت: بازی امروز یکی از جذاب‌ترین ابزارهای فرهنگ‌سازی است و تلاش شده در نسخه اولیه این نرم‌افزار، مدلی نو برای شناسایی حافظان قرآن و احراز محفوظات آنان ارائه شود. هرچند این سامانه نیازمند به‌روزرسانی، توسعه و ارتقای فنی و محتوایی است، اما ظرفیت‌های فعلی می‌تواند نقطه آغاز رسمی این رویداد مهم باشد.

خدمتکار افزود: قرآن کریم به‌گونه‌ای تنظیم شده که برای افراد با سلایق و اهداف مختلف امکان حفظ را فراهم می‌کند؛ چه کسانی که مایل به حفظ موضوعی هستند و چه کسانی که حفظ ترتیبی را ترجیح می‌دهند. حتی ممکن است فردی نخستین آزمون خود را با حفظ جزء ۲۳ آغاز کند و از ابتدای قرآن شروع نکند. یکی از مباحثی که در ستاد با دوستان مطرح کردیم این بود که افراد بتوانند متناسب با میزان محفوظات خود وارد این مسیر شوند.

وی افزود: در حوزه محتوا نیز، این فرآیند به‌صورت مستمر در حال تکمیل و به‌روزرسانی است. فروشگاه نرم‌افزار به‌گونه‌ای طراحی شده که کنش‌های متنوعی برای کاربر تعریف شده است.  هدف اصلی فروشگاه این است که کاربر به‌جای پرداخت پول، با انجام فعالیت‌های آموزشی و تعاملی درگیر نرم‌افزار شود. در نتیجه، حتی بدون انجام هیچ خریدی نیز می‌توان از امکانات سیستم بهره‌مند شد.

مهدی شکری، معاون آموزشی و سنجشی دارالقرآن با اشاره به روند برگزاری آزمون‌های حفظ قرآن کریم گفت: فرآیند آزمون‌های تخصصی حفظ قرآن سال گذشته از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تعریف و اعضای آن نیز در سازمان مستقر شدند. امسال بیستمین دوره آزمون‌های تخصصی برگزار شد و آمار آن به‌صورت فشرده ارائه می‌شود. همچنین در سه سال گذشته، آزمون‌های حفظ عمومی نیز به این مجموعه اضافه شده که آمار آن‌ها نیز به‌اختصار بیان خواهد شد.

وی توضیح داد: آزمون‌های تخصصی حفظ قرآن در پنج درجه برگزار می‌شود؛ درجه پنج مربوط به حفظ ۱۰ جزء، درجه چهار برای حفظ ۲۰ جزء و درجات سه تا یک مربوط به حفظ کل قرآن است. در میان این درجات، سطح‌های ممتاز و استادی در درجات دو و یک تعریف شده‌اند. در مجموع ۱۹ دوره گذشته، ۱۱۶ هزار و ۳۲۱ نفر در سراسر کشور در این آزمون‌ها شرکت کرده‌اند. از این تعداد، ۱۴۵۹ نفر موفق به دریافت مدرک درجه پنج، ۱۸۸۲ نفر درجه چهار، ۶۷۸۶ نفر درجه سه، ۳۲۰ نفر درجه دو و تاکنون ۲۰ نفر نیز موفق به کسب درجه یک که بالاترین سطح و معادل استادی است، شده‌اند.

شکری افزود: آمار نهایی دوره بیستم هنوز استخراج نشده است، اما در سال ۱۴۰۳ مجموعاً ۱۳ هزار و ۲۰ نفر در آزمون‌ها شرکت کرده‌اند. ثبت‌نام آزمون‌ها معمولاً هر سال از دی‌ماه آغاز می‌شود و مرحله نخست آن آزمون کتبی است که در آن، میزان حفظ، درک معنا و توانمندی مفهومی حافظان سنجیده می‌شود. افرادی که امتیاز لازم را کسب کنند، وارد مرحله آزمون شفاهی می‌شوند که در آن، علاوه بر صحت حفظ، مهارت قرائت نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به اصلاح روند اجرایی آزمون‌ها گفت: در گذشته، افرادی که در آزمون شفاهی موفق نمی‌شدند، می‌توانستند در سال بعد بدون شرکت مجدد در آزمون کتبی وارد مرحله شفاهی شوند، اما از دو سال پیش این فرآیند اصلاح شده و هر دو مرحله آزمون در همان سال برگزار می‌شود. آزمون‌های شفاهی معمولاً در مرداد و شهریور در استان‌ها انجام می‌شود و آزمون‌های تکمیلی نیز در مهر و آبان برگزار می‌گردد.

شکری درباره آزمون‌های حفظ عمومی نیز اظهار کرد: با توجه به اینکه بسیاری از حافظان قرآن در سطح تخصصی قرار نداشتند، اما از نظر آموزشی نیاز به معادل‌سازی مدارک داشتند، مأموریت تدوین آیین‌نامه ارزیابی حفظ عمومی به سازمان قرآن واگذار شد که این آیین‌نامه به تصویب رسید. در آزمون‌های حفظ عمومی، به‌جای پنج درجه، ۱۰ سطح تعریف شده است که از حفظ یک جزء آغاز و تا حفظ کل قرآن ادامه دارد.

وی ادامه داد: برخلاف آزمون‌های تخصصی که سالی یک‌بار برگزار می‌شود، آزمون‌های حفظ عمومی در طول سال و از طریق مراکز مجاز قابل برگزاری است. حافظان قرآن می‌توانند در سراسر کشور به این مراکز مراجعه کرده و در صورت کسب امتیاز لازم، مدارک مربوطه را دریافت کنند. تاکنون ۵۷ هزار و ۸۹۹ نفر در آزمون‌های حفظ عمومی شرکت کرده‌اند که از این تعداد، ۴۱ هزار و ۳۲۰ نفر خواهران و ۱۶ هزار و ۵۷۲ نفر برادران بوده‌اند.

شکری با اشاره به رشد چشمگیر این آزمون‌ها گفت: آمارها نشان می‌دهد میزان ثبت‌نام نسبت به سال گذشته ۸۹ درصد افزایش داشته و نرخ قبولی نیز با رشد ۱۰۲ درصدی همراه بوده است. از مجموع شرکت‌کنندگان، حدود ۹۷۰ نفر موفق به دریافت مدرک شده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: اکنون دو‌ هزار و ۵۸۸ مرکز مجاز در کشور برای برگزاری آزمون‌ها فعال هستند، هرچند این تعداد کافی نیست و باید افزایش یابد. این مراکز شامل مؤسسات و تشکل‌های قرآنی دارای مجوز از سازمان تبلیغات اسلامی یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین برخی مراکز وابسته به آموزش و پرورش هستند. علاوه بر این، از سال گذشته طراحی نظام ارزیابی «حفظ موضوعی قرآن» نیز در دستور کار قرار گرفته که مراحل کارشناسی آن تقریباً به پایان رسیده است.

اقدامات انجام‌شده در حوزه ساماندهی مربیان حفظ قرآن

در ادامه این نشست، سید محمود چاوشی، مدیر مهدهای قرآن کشور، با اشاره به اقدامات انجام‌شده در حوزه ساماندهی مربیان حفظ قرآن گفت: طرح تشویق مربیان حفظ قرآن با هدف ساماندهی، حمایت و همچنین احصای دقیق اطلاعات مربیان فعال در این حوزه، برای نخستین‌بار در سطح کشور در حال اجراست.