برجام و سفر به ژاپن

اعلام برنامه سفر آقای روحانی به ژاپن را باید ناچارا شروع تلاش دیگری برای رفع یا تخفیف تنش بین ایران و امریکا از مجاری دیپلماتیک به شمار آوریم و امیدوار باشیم که چنین تلاشی مورد حمایت همه جناح‌ها در داخل قرار گیرد. رسانه‌های ژاپنی مدعی‌اند که ابتکار انجام این سفر با طرف ایرانی بوده و عباس عراقچی در سفر هفته گذشته به توکیو انجام این سفر را پیشنهاد کرده و خواستار آن بوده که این سفر در سریع‌ترین زمان ممکن انجام شود. با توجه به اینکه ژاپن ظاهرا واردات نفت از ایران را به صفر رسانده، روشن است که در چنین شرایطی انجام سفری چنین شتابزده نمی‌تواند در رابطه با روابط دو‌جانبه باشد، کما اینکه هدف اصلی سفر شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن، به تهران در خرداد ماه گذشته نیز این نبود. آبه پریروز ضمن تایید برنامه‌ریزی برای سفر آقای روحانی، تاکید کرد که کشورش مایل است «نقش بزرگ‌تری در حل بن‌بست هسته‌ای بین ایران و واشنگتن و کاهش تنش در منطقه» ایفا کند. با توجه به واردات 80درصدی از نفت ژاپن از منطقه خلیج فارس و روابط دوستانه آبه با تهران و واشنگتن طبیعی است که او را کاندیدای مناسب‌تری برای این منظور به شمار آوریم. آبه در مقایسه با ماکرون روابط نزدیک‌تری با ترامپ دارد که ناشی از نیازهای امنیتی ژاپن در برابر کره شمالی و چین است. در حالی که ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه، به سنت استقلال‌خواهی فرانسوی و سنت لیبرال دمکراسی ضد ترامپی اروپایی تعلق دارد. قابل توجه است که امریکا به ژاپن اطلاع داده که از سفر آقای روحانی حمایت می‌کند. از اوایل مهر به این سو، یعنی بعد از تلاش‌های نافرجام ماکرون در نیویورک، میانجیگری بین ایران و امریکا عملا متوقف بوده است. این در حالی است که طی این سه ماه خوشبختانه اتفاق ویژه‌ای از نوع مثلا حمله حوثی‌ها به تاسیسات نفتی عربستان و مانند آن رخ نداده است. برعکس طی ماه گذشته شاهد برخی تحولات مثبت در جهت تسهیل تحرکات دیپلماتیک بوده‌ایم. مبادله دو زندانی ایرانی و امریکایی در هفته گذشته و واکنش مثبت ترامپ در قالب تشکر از ایران و یادآوری محاسن مذاکره آخرین تحول از این نوع بود. در این فاصله آقایان روحانی و علی لاریجانی سخنان مثبتی داشتند. تاکید لاریجانی بر بسته نبودن درها برای کار با امریکا به شرط «اصلاح» سیاست فشار حداکثری و سخنان روحانی در کرمان راجع به سنت پیامبر اکرم (ص) و ...

آمادگی ایران برای مذاکره به محض برداشته شدن تحریم‌ها قابل توجه است. حیدری نماینده تهران نیز در مصاحبه‌ای از اجماع سه فراکسیون مجلس در مورد لزوم کاهش در تنش در روابط خارجی سخن گفت و نهایتا اینکه به‌رغم برخی تهدیدات، سه کشور اروپا از فعال کردن «مکانیسم ماشه» در نشست کمیسیون مشترک برجام در 6 دسامبر در وین خودداری کردند و در شرایط عادی انجام چنین اقدامی تنها حدود سه ماه دیگر ممکن خواهد بود. قابل توجه است که برنامه سفر آقای روحانی به توکیو سه روز قبل از نشست کمیسیون مشترک اعلام شده بود. محتمل است که این توالی در تصمیم اروپایی‌ها بی‌تاثیر نبوده باشد. به‌علاوه، روند کاهش تعهدات ایران ذیل برجام دارد به مراحل حساس‌تر و شاید نهایی‌تر نزدیک می‌شود. طبق برنامه، ایران باید حدود یک ماه دیگر گام پنجم و سه ماه دیگر گام ششم را بردارد. ظاهرا هنوز در مورد اینکه ایران چه تدابیری را در این گام‌ها به اجرا بگذارد، تصمیمی گرفته نشده است. اما همه اقدامات باقی مانده برای آن دو گام، از جمله غنی سازی 20 درصد، حساسند. لذا یا باید ظرف حداکثر سه ماه آینده راه‌حلی دیپلماتیک یافته شود یا در فاصله حدود 8 ماه قبل از انتخابات امریکا برجام را باید منتفی شده به شمار آورد. البته برخی ناظران غربی و مقامات امریکایی، از جمله در آخرین مورد اسپر، وزیر دفاع امریکا، مدعی شده‌اند که برخی تحولات در منطقه مانند بحران‌های عراق و لبنان و مذاکرات حوثی‌ها با عربستان و نیز اعتراضات هفته آخر آبان در ایران نیز ممکن است در تشویق آقای روحانی به تلاش برای تسریع در روند کاهش تنش‌ها با امریکا بی‌تاثیر نبوده باشد. صرف‌نظر از درستی یا نادرستی این برداشت‌ها و ادعاها، واقعیت این است که تهران باید تا حداکثر توان نشان دهد که موضعی منطقی و واقع‌بینانه در این رابطه دارد و به سهم خود آماده تلاش در این رابطه است. بدیهی است که در پی اعلام آمادگی مستمر ترامپ برای مذاکره، نباید شرایط به گونه‌ای رقم بخورد که طرف امریکایی بتواند علاوه بر اعمال تحریم‌های ظالمانه در جنگ تبلیغاتی در منظر افکار عمومی جهانی نیز دست پیش را داشته باشد.