عروسک‌های ملاقه‌ای استان ، به ثبت ملی رسیدند
شهرکرد(پانا) - آب در فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی تمام مناطق، مذاهب و ادیان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چرا که موجب حیات و باران، فرودآورنده حیات و زندگی برای موجودات است
ایرانیان به دلیل قرار گرفتن کشور در فلات کویری از دیرباز آیین‌های متنوع و متعدد باران‌خواهی را در جای جای کشور برپا کرده‌اند که برخی از آن‌ها هنوز زنده نگاه داشته شده‌اند.
در اکثر موارد، مراسم طلب باران به شکل فعالیت گروهی است و با دعا یا نماز باران همراه می‌شود.
در مراسم باران‌خواهی ترانه‌هایی خوانده می‌شوند که در هر گوشه از ایران گویش مخصوص به خود را دارند، اما تقریباً از درون‌مایه یکسانی برخوردارند.
در این مجال به یکی از آیین‌های سنتی طلب باران در شهر بِن واقع در چهارمحال و بختیاری پرداخته می‌شود.
این آیین با عنوان ترکیِ آیین باران‌خواهی «چًمچمه‌گلین» در نزد اهالی شناخته می‌شود که با تلاش چندساله کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان این شهر احیا و به تازگی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.
یکی از این آیین‌های طلب باران در شهر تُرک‌زبان بِن با قدمتی دیرینه اخیراً ذیل عنوان «آیین باران‌خواهی و عروسک چُمچه‌گلین» و با شماره ۱۹۵۱ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت ملی رسیده است.
این رسم برخاسته از اعتقاد مذهبی مردم این دیار و در راستای امیدآفرینی پا گرفته است و هنوز هستند پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایی که صحنه‌هایی از اجرای این آیین در دوران کودکی در ذهنشان نقش بسته است.
«چمچه‌گلین» مرکب از دو واژه ترکی «چُمچه» به معنی ملاقه و «گلین» به معنای عروسک، به عروسکی اطلاق می‌شود که با ملاقه و پارچه‌های دور ریختنی و توسط مادرها و مادربزرگ‌ها ساخته می‌شده است.
در طی این آیین، کودکان دور هم جمع می‌شدند، به در تک‌تک خانه‌ها می‌رفتند و با خواندن شعر «چمچه‌گلین نه ایسیر، قاشوق قاشوق یاق ایسیر، دن گله خرمن ایسیر، یکه دگیرمان ایسیر»، از تمام خانه‌ها مواد اولیه آش باران‌خواهی را طلب می‌کردند که شعرشان این بود.
فردای آن روز همه بانوان شهر در مکانی عمومی گرد هم می‌آمدند و با مواد اولیه جمع‌آوری شده آش را می‌پختند و یک کودک، از این حیث که قلبی پاک دارد، در پشت‌بام قرار می‌گرفت و ملاقه‌ای از آش پخته شده را از ناودان سرازیر می‌کرد که سهم پرنده‌ها می‌شد و این اقدام بُعد تربیتی دیگری از این آیین را که ترویج مهربانی با حیوانات به ویژه در فصل سرماست، آشکار می‌کرد.
در طول انجام این عمل توسط کودک مردم لب به دعا به درگاه خداوند برای طلب باران می‌گشودند و یکصدا ندای «بولوتوم یاق، یاق» سر می‌دادند که به معنای «ابر من ببار، ببار» است.
شهلا شکرالهی مسئول کانون پرورش فکری کودکان و نوجونان شهر بِن در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با اشاره به اینکه توجه به احیای آیین‌های بومی-محلی یکی از اهداف کانون است و فرایند احیای آیین چمچه‌گلین از سال ۱۳۸۳ آغاز شده، اظهار کرد: در این سال یک نمایش عروسکی به کارگردانی داریوش یوسف‌زاده تهیه، تدوین و اجرا شد که مورد استقبال کودکان قرار گرفت.
وی ادامه داد: در سال ۱۳۸۶، «جشنواره چمچه‌گلین» در سه بخش هنری، فرهنگی و ادبی طرح‌ریزی و با همکاری آموزش و پرورش در سطح مدارس برگزار شد.
شکرالهی در خصوص برنامه‌های این جشنواره، گفت: در فراخوانی از دانش‌آموزان خواسته شد که با خلاقیت خود عروسک‌ملاقه‌ای بسازند که تعداد انبوهی از این عروسک به دبیرخانه جشنواره رسید و در نمایشگاهی در محل کانون به معرض دید عموم گذاشته شد.
وی به فراخوان متن ادبی در خصوص «چمچه‌گلین» نیز اشاره و تصریح کرد: در بخش ادبی جشنواره، دانش‌آموزان دلنوشته‌های خود را در خصوص این آیین به دبیرخانه فرستادند که از متن‌های برتر تقدیر شد.
شریف‌پور تأکید کرد: نظیر همین جشنواره در اسفندماه سال ۹۶ تکرار شد و این آیین سنتی در مراسمی با حضور عموم مردم و دانش‌آموزان و با پختن آش باران‌خواهی، بازسازی شد، ضمن اینکه عروسک‌های ملاقه‌ایِ دست‌ساز دانش‌آموزان به معرض دید عموم گذاشته شد.
وی اقدام بعدی در راستای احیای آیین باران‌خواهی و عروسک چمچه‌گلین را برگزاری «جشنواره ورزشی دا» برشمرد و ادامه داد: این جشنواره سال گذشته در قلعه بارده و با حضور مردم سراسر استان برگزار شد که پختن آش و بازسازی آیین و معرفی آن به مردم استان و نیز ساخت، عرضه و فروش عروسک‌ملاقه‌ای از جمله بخش‌های این جشنواره بود.
شکرالهی به ارائه نمایش عروسکی آیین باران‌خواهی و چمچه‌گلین نیز به عنوان گام بعدیِ احیای این آیین اشاره کرد و افزود: این نمایش عروسکی و خلاق با اجرای دانش‌آموزان عضو کانون پرورش فکری در مسابقات دانش‌آموزی شرکت داده شد و به اولیا و دانش‌آموزان سراسر استان معرفی شد.
وی ادامه داد: این نمایش همچنین در سال ۹۵ در «جشنواره هویت ایرانی-اسلامی پیش‌دبستانی‌ها» به عنوان سندی از هویت بومی و ملی مردمان این دیار اجرا و معرفی شد تا کودکان نیز به طور کامل با این آیین آشنا شوند.
مسئول کانون پرورش فکری شهر بِن با اشاره به تلاش این کانون برای ثبت آیین باران‌خواهی و عروسک‌چمچه گلین، تأکید کرد: در این راستا با همکاری میراث فرهنگی شهرستان تمام مستندات، تصاویر، فیلم‌ها، توضیحات پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های شهر و ... جمع‌آوری و به سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال شد که خوشبختانه به تازگی ثبت ملی شده است.
ارسال دیدگاه