بازگرداندن نام باستانی «هیرکانی» به استان گلستان

محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی در نشستی خبری به مناسبت ثبت جنگل‌های هیرکانی در فهرست جهانی یونسکو اظهار کرد: آثار جهانی ثبت شده تا سال ۲۰۱۹ تعداد ۱۱۲۱ اثر است که از این تعداد ۸۶۹ اثر فرهنگی، ۲۱۳ اثر طبیعی و ۳۹ اثر ترکیبی است.

معاون میراث فرهنگی درباره وضع ایران در فهرست آثار یونسکو گفت: با توجه به اینکه ایران دارای ۲۴ اثر ثبت شده و امریکا نیز دارای ۲۴ اثر ثبت شده است، به صورت مشترک رتبه نهم را در جهان دارا هستیم . کشورهای چین و ایتالیا رتبه نخست را دارا هستند.

وی افزود: به دلیل اینکه ایران پس از انقلاب اسلامی، در شرایط جنگ و دوران بازسازی بعد از جنگ را سپری کرده است، به مدت ۲۴ سال در جریان ثبت میراث جهانی حضور نداشتیم و سهمیه‌ای هم نداشتیم و کمیته میراث جهانی هم محدودیت‌هایی اعمال می‌کرد و زمانی هم که کشور امریکا از این کمیته بیرون آمد، سالانه فقط یک سهمیه را می‌پذیرند و به طور معمول اعلام می‌کنند که سالانه ۲۵ تا ۳۰ پرونده را بیشتر نمی‌پذیرند.

طالبیان با اشاره به ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی یونسکو در چهل و سومین اجلاس یونسکو در باکو اظهار کرد: امسال ۳۵ اثر مطرح شده بود و بررسی وضع پرونده هیرکانی نیز در دستور کار بود.

وی با بیان اینکه هر سال بخشی از عرصه جنگل‌های هیرکانی را بدون گرفتن سهمیه‌ای به پرونده جهانی می‌توان اضافه کرد، توضیح داد: هر سال می‌توانیم ۲۵ درصد از این عرصه را اضافه کنیم. این اتفاق باعث می‌شود حتی پای سوداگران چوب را از این مناطق حذف کنیم.

طالبیان در ادامه با بیان اینکه بررسی پرونده‌ها در یونسکو مسیرهایی را طی می‌کند، اظهار کرد: یا اعلام می‌کنند که ارزش ندارد و در فهرست جهانی ثبت نمی‌شود، یا دیفر می‌شود به این معنی که کارهای اساسی باید بر روی پرونده انجام شود. در این سال‌ها پرونده‌های طبیعی و منظر فرهنگی در اولویت هستند و می‌خواهند سعی کنند که پرونده‌های طبیعی هم در اولویت باشد.

معاون میراث فرهنگی افزود: از سه سال پیش یک سهمیه بیشتر پذیرش نمی‌شود یا اثر فرهنگی است، یا طبیعی یا تاریخی - فرهنگی است. بررسی پرونده‌ها یکسال طبیعی است یکسال فرهنگی. سال گذشته پرونده‌های فرهنگی‌ها را ابتدا شروع کردند و امسال پرونده‌های طبیعی در چهل و سومین اجلاس یونسکو آغاز شد و در نهایت از 35 اثری که در اجلاس یونسکو بررسی شد 29 اثر به ثبت رسید.

وی خاطرنشان کرد: کشور جمهوری آذربایجان سال 2005 پرونده‌ای تهیه می‌کند و به یونسکو ارسال می‌کند و سال 2006 در اجلاس کمیته میراث جهانی مطرح می‌شود که همان زمان اعتراض ایران را به دنبال دارد چون بیشترین پهنه جنگل‌های هیرکانی در کشور ایران قرار دارد. کمیته موافقت می‌کند که این پرونده دیفر شود و کشور آذربایجان با ایران به توافق برسند. وقتی اثری می‌خواهد ثبت شود باید حتما در فهرست موقت یونسکو ثبت شود. سال 2007 جمهوری اسلامی ایران، جنگل‌های هیرکانی را در فهرست موقت قرار می‌دهد و از کشور آذربایجان دعوت می‌کند که این پرونده مشترک را انجام دهد.

طالبیان ادامه داد: یک پرونده اولیه هم به صورت مشترک در سال 2008 و 2009 تهیه شد. منتهی زمانی که در حال بررسی پرونده بود، کشور آذربایجان سه نکته را مطرح کرد. یک اینکه چون آنها اول پرونده را ارسال کردند اسم جمهوری آذربایجان اول باشد که ما نمی‌توانستیم بپذیریم. دوم این بود که اسم جنگل به اسم (هیرکان) روستایی باشد که در آن کشور قرار دارد اما جنگل‌هایی که درباره آن صحبت می‌کنیم جنگل‌های هیرکانی است و جنگل‌های باستانی است و از دوران سوم زمین‌شناسی است. سوم اینکه موضوع مدیریت پرونده بود که آنها می‌گفتند از سهمیه کشور آذربایجان باشد.

معاون میراث فرهنگی در ادامه سخنان خود گفت: از آنجا که دو میلیون هکتار در ایران است و حدود 45 هزار هکتار در کشور آذربایجان قرار دارد. نمی‌توانستیم مدیریت را به این کشور بسپاریم. در این راستا چندسال مشکل وجود داشت و کار بین دو کشور سخت بود. در نهایت تصمیم گرفتیم که این پرونده را به صورت مستقل ارسال کنیم. جنگل‌های هیرکانی که به ثبت رسیده است در 308 هزار هکتار ثبت شده است که در قالب 15 سایت و 12 پهنه می‌شود. این جنگل‌ها در پنج استان مازندران، گلستان، گیلان، خراسان شمالی و سمنان است.

معاون میراث فرهنگی در ادامه در پاسخ به سوال پانا مبنی بر اینکه چرا کل عرصه‌ جنگل‌های هیرکانی به ثبت جهانی یونسکو نرسیده است؟ گفت: بخشی از این جنگل‌ها در اختیار سازمان محیط زیست است و بخشی از آن در حوزه استحفاظی سازمان جنگل‌ها است. اینکه چرا کل عرصه هیرکانی ثبت نشده است، چون ارزش‌های جهانی مطرح است و در مناطقی که جنگل‌های هیرکانی هستند، پر از ویلا است و به این دلیل در فهرست جهانی قرار نمی‌گیرد و یونسکو جایی را که به عنوان طبیعت بکر است در این فهرست قرار داده است.

وی افزود: مدیریت دو میلیون هکتار جنگل هیرکانی که کل شهرها و روستاهای این منطقه را شامل می‌شود به راحتی نیست. ثبت جهانی جنگل‌های یونسکو شروع کار جدی برای پژوهشگران و کارشناسان است که به سازمان محیط زیست و سازمان جنگل‌ها که موضوع حفاظت را بر عهده دارند، است. قطعا مسئولان این سازمان‌ها هم دلسوز طبیعت هستند و باید تلاش کنند که اجرای پروژه‌ها در هیرکانی کمترین آسیب را برساند.

طالبیان در ادامه با اشاره به بازگرداندن نام باستانی هیرکانی گفت: با ثبت جهانی این محوطه طبیعی بزرگ کشور به میراث فرهنگی استان گلستان، بازگرداندن نام باستانی آن را درخواست دادیم که میراث فرهنگی نیز این درخواست را به استانداری اعلام کرده است که هنوز جوابی از سوی استانداری به ما اعلام نشده است.

وی درباره انتقال آب دریای خزر به سمنان و آسیب‌هایی که این طرح می‌تواند به جنگل‌های هیرکانی به عنوان میراث جهانی ایران وارد کند، توضیح داد: در این زمینه سازمان محیط زیست باید نظر دهد اما با توجه به ثبت هیرکانی در این حوزه بررسی‌هایی خواهیم داشت و نظرات تخصصی را ارائه می‌دهیم. البته در حال حاضر اطلاعی از گزارش‌های کارشناسان محیط زیست و آبخیزداری ندارم و در جریان طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان نیستم. سعی ما بر آن است تا عرصه و حریم جنگل‌های هیرکانی را حفظ کنیم. از این پس پیگیری‌های لازم را به لحاظ کارشناسی در این زمینه انجام خواهیم داد.

طالبیان با تأکید بر ایجاد ساختاری محکم در دولت به عنوان کارگروه جنگل‌های هیرکانی گفت: اکنون کارگروهی در سطح معاونان وزارتخانه‌ها، محیط زیست و استاندار در نظر گرفته شده است و برنامه مدیریتی از سوی دستگاه‌های مرتبط و مقامات امضا شده‌اند البته نیازمند ساختار محکم‌تری برای جنگل‌های هیرکانی در دولت هستیم.

معاون میراث فرهنگی همچنین درباره چالش‌های ساخت وسازها درباره باغ ثبت جهانی شده عباس آباد گفت: شهرک‌ها و سوئیت‌هایی در آنجا ساخته شده‌اند که باید مورد بررسی قرار بگیرند هر چند که همان زمانی که باغ عباس‌آباد را ثبت جهانی می‌کردیم استقرارهای نظامی در آنجا وجود داشت و ارزیابان یونسکو آن را دیده بودند اما اکنون با چالش‌های برخی از سوداگران روبرو شده‌ایم که باید مورد توجه قرار گیرند.