دانشگاه‌های ایران 4 دهه پس از انقلاب؛ روند پرشتاب تولید علم در ایران
تهران (پانا) - یکی از اساسی‌ترین مؤلفه های سنجش میزان استقلال و قدرت هر کشور، توانایی‌های علمی آن کشور است. ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به خصوص در دو دهه گذشته، روند پرشتابی را در جهت دستیابی به علوم و دانش نوین آغاز کرده است.
رشد و توسعه هر جامعه‌ای بدون توجه به علم، دانش و آموزش امکان‌پذیر نخواهد بود و دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در این زمینه نقش اساسی و کلیدی ایفا می‌کنند. در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، جایگاه ایران در آموزش، گستردگی تحصیلات تکمیلی، پژوهش و فناوری و تولید علم جهان بسیار قابل توجه است چرا که جایگاه ایران در عرصه علم و فناوری روندی پرشتاب بوده و ایران را در جایگاه قابل قبولی نسبت به سایر کشورها قرار داده است.
بنا به آخرین گزارش موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم که تابستان سال جاری منتشر شد، پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران تنها 170 هزار دانشجو در این دانشگاه‌ها تحصیل می‌کردند، اکنون تعداد دانشجویان کشورمان حدود پنج میلیون نفر است و تعداد اعضای هیأت‌های علمی دانشگاه‌های ایران از 4 هزار نفر در ابتدای انقلاب به حدود 90 هزار نفر رسیده است.
در ایران ۲۵۶۹ دانشگاه در کشور وجود دارد که از این میان تعداد ۵۳۰ واحد سهم دانشگاه آزاد بوده، ۳۰۹ موسسه غیرانتفاعی، ۱۷۰ مرکز فنی و حرفه‌ای، ۴۶۶ مرکز پیام نور، ۹۵۳ واحد علمی کاربردی و ۱۴۱ دانشگاه دولتی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) در ۳۱ استان کشور ثبت شده است.
همچنین تعداد ۳ میلیون و ۷۹۴ هزار و ۴۲۰ دانشجو در دانشگاه‌های کشور مشغول تحصیل هستند که از این تعداد یک میلیون و ۷۲۳ هزار و ۲۶۹ نفر زن و ۲ میلیون و ۷۱ هزار و ۱۵۱ دانشجو مرد هستند و همچنین از کل جمعیت دانشجویی کشور، تعداد ۱ میلیون و ۵۵۰ هزار و ۷۰ دانشجو در دانشگاه آزاد اسلامی، ۳۳۹ هزار و ۳۲۵ دانشجو در موسسات آموزش عالی غیر دولتی و غیر انتفاعی، ۱۹۷ هزار و ۳۰۵ دانشجو در دانشگاه فنی‌حرفه‌ای، ۴۷۳ هزار و ۷۹۸ دانشجو در دانشگاه علمی - کاربردی، ۵۴۶ هزار و ۸۸۶ نفر در دانشگاه پیام نور و ۶۸۷ هزار و ۳۶ دانشجو در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مشغول تحصیل هستند.
همچنین برحسب گزارش موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی اکنون در دوره کاردانی تعداد 748 هزار و 677 نفر، دوره کارشناسی دو میلیون و 335 هزار و 729 نفر، در دوره کارشناسی ارشد 764 هزار و 233 نفر، در دوره دکتری حرفه‌ای 93 هزار و 926 و دکتری تخصصی 140 هزار و 447 نفر مشغول به تحصیل هستند.
افزایش تولید علم دنیا در طول ۲۰ سال اخیر ۲٫۱ برابر (۲۱۰ درصد) بوده و این در حالی است که میزان رشد سالانه تولید علم دنیا در این مدت ۳٫۷ درصد بوده است. میزان تولید علم ایران در این ۲۰ سال از ۹۸۳ مقاله به ۴۹٬۶۹۶ مدرک افزایش یافته و درواقع بیش از ۵۰ برابر افزایش داشته است. همچنین ایران با کسب جایگاه ۱۶ در فهرست تولیدکنندگان علم جهان، با رشد سالانه ۲۲ درصدی طی دهه اخیر به بزرگ‌ترین جهش علمی جهان در حوزه‌های علوم، فنی و مهندسی دست یافته است.
ایران در ابتدای پیروزی انقلاب با سهم و مشارکت 0.095 درصد در تولید علم دنیا در رتبه 43 دنیا قرار داشت و اکنون با میزان مشارکت حدود 1.9 درصد در جایگاه 16 دنیا قرار گرفته است. همچنین ایران در زمینه زیرساخت‌های پژوهشی، توسعه پیدا کره و به جایگاه اول منطقه از نظر تولیدات علمی دست یافته است و در دنیا هم جزو کشورهای دارای بیشترین شیب رشد علمی قرار دارد.
اکنون می‌توان ادعا کرد خودباوری به عنوان یکی از شعارهای مهم انقلاب اسلامی تحقق پیدا کرده است اما پیشرفت‌ها و دستاوردها باید حفظ شود سرمایه‌گذاری‌ها در علم و فناوری باید افزایش یافته و انگیزه‌ها تقویت شود.
همچنین گزارش رتبهبندی «سایگمو» بین سال‌های 1996 تا 2015 نشان داد:
- رتبه جهانی تولید علم ایران از 53 به 16 جهان ارتقاء یافته است.
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته انرژی اتمی از 83 به 11 جهان ارتقاء یافته است.
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته نانو و نانو تکنولوژی از 57 جهان به 16 جهان ارتقاء یافته است.
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته بیوتکنولوژی از 56 به 14 جهان ارتقاء یافته است.
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته مهندسی هوا و فضا از 43 به 11 جهان ارتقاء یافته است.
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته پزشکی از 54 به 19 جهان ارتقاء یافته است.
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته شیمی از 48 به 11 جهان ارتقاء یافته است.
جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۷ در بین ۲۵ کشور برتر تولید کننده علم دنیا، با رشد ۸/۹ درصدی، رتبه اول رشد علمی را کسب کرد. نظام رتبهبندی «سایمگو» در جدیدترین رتبه بندی خود بر اساس مقاله های علمی منتشر شده در سال ۲۰۱۷، ایران را در رتبه نخست در حوزه فیزیک و نجوم در منطقه غرب آسیا و در رتبه ۱۳ جهانی قرار داده است.
گزارش روند تولید علم ایران بر اساس داده‌‌های پایگاه استنادی نشان می‌‌دهد، مدارک و مقاله های علمی ثبت شده از سوی پژوهشگران کشور در 20 سال اخیر از 983 مدرک در سال 1997 به 49 هزار و 696 مدرک تا پایان سال 2017 رسیده است که این عدد افزایش بیش از 50 برابری را نشان می‌‌دهد.
علاوه بر این سهم ایران در توسعه فناوری‌‌های جدید مانند بیو، نانو، علوم شناختی، انرژی‌‌های تجدیدپذیر، هوافضا، میکروالکترونیک و سلول‌‌های بنیادی به طور شایان توجهی افزایش یافته است. ایران اکنون در حدود 5/7 درصد از علم نانوی جهان را در اختیار خود دارد.
یکی از مهمترین دستاوردهای علمی جمهوری اسلامی ایران، بومی‌سازی دانش ساخت ماهواره و پرتاب آن به فضا است. ایران نهمین کشوری است که توانست در دنیا ماهواره به فضا پرتاب کند. این مهم، در ۱۰ ساله نخست فعالیت‌های سازمان فضایی اتفاق افتاد که نشان دهنده اقتدار دانشمندان و متخصصان ایرانی است.
در این راستا سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری محورهای با اهمیتی را مورد تاکید قرار داده است. از جمله این محورها کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان، تقویت دیپلماسی علمی و مشارکت علمی با دنیا و تبدیل علم به ثروت و قدرت با حفظ ارزش‌های اسلامی است.
ارسال دیدگاه