آمریکا در حال طراحی سازوکار اعطای معافیت به مشتریان بزرگ نفت ایران

این استراتژی برای تشدید فشار بر اقتصاد نفت‌محور ایران به اجرا گذاشته شده است تا تهران را وادارد نه تنها برنامه هسته‌ای خود را کنار بگذارد‌ بلکه برنامه موشک‌های بالستیک خود و نفوذش در سوریه را هم متوقف کند.

اما به نوشته رویترز، با استناد به اطلاعات منابع آگاه، حالا که تنها چند روز تا اعمال تحریم‌های جدید در 5 نوامبر (13 آبان) باقی مانده است، واقعیت خود را نمایان می‌کند: از میان 5 مشتری بزرگ نفت ایران، سه مشتری هند، چین و ترکیه با درخواست واشنگتن برای توقف آنی خرید نفت از ایران مخالف هستند و استدلال می‌کنند در جهان منابع کافی برای جایگزینی نفت ایران وجود ندارد.

به گفته این منابع، این فشار، علاوه بر نگرانی‌ها درباره آسیب‌های افزایش بهای نفت، موضع سخت‌گیرانه دولت ترامپ را به بوته آزمایش گذاشته و احتمال حصول توافق‌های دوجانبه را برای تداوم بخشی از خریدها از ایران افزایش داده است.

این تنش، دولت آمریکا را به دو کمپ تقسیم کرده است. جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، که طرفدار سخت‌گیرانه‌ترین موضع است، رهبری یک گروه را بر عهده دارد. مقامات وزارت امور خارجه نیز که علاقه‌مند به ایجاد توازن میان تحریم‌ها در تقابل با افزایش بهای نفت برای جلوگیری از وارد آمدن ضرر و زیان به آمریکا و متحدانش هستند، رهبری کمپ مقابل را در اختیار دارند.

بهای جهانی نفت در ماه جاری افزایش یافت و به حوالی 87 دلار در هر بشکه رسید که در چهار سال اخیر بی‌سابقه است. به گفته یک منبع آگاه، همین نگرانی دلیل اصلی افزایش بهای نفت بوده است. دولت آمریکا در حال بررسی اعطای معافیت‌هایی به برخی از مشتریان نفت ایران است تا روسیه و عربستان سعودی بتوانند سال آینده نفت بیشتری را در بازار عرضه کنند. دولت آمریکا همچنین می‌کوشد ایران را در فرآیند استفاده از درآمدهای نفتی خود محدود کند.

به گفته این منبع که نخواست نامش فاش شود، در سازوکاری که به این منظور در حال طراحی است درآمدهای نفتی ایران می‌تواند صرفاً برای کاربردهای بشردوستانه از سوی تهران سپرده‌گذاری شود؛ مکانیسمی که در قیاس با آنچه در دور پیشین تحریم‌های نفتی ایران و در زمان باراک اوباما اعمال شد، سختگیرانه‌تر است.

این منبع درباره استراتژی دولت آمریکا افزود: «اگر شما به جای دولت آمریکا باشید، می‌خواهید اطمینان حاصل کنید بهای نفت افزایش پیدا نکند تا از اواسط سال 2019 برای اجرای سختگیرانه سیاست به صفر رساندن صادرات نفت ایران در موقعیت بهتری قرار داشته باشید‌ و بتوانید سیاست سخت‌گیرانه مدیریت درآمدهای ایران را تا آن زمان اعمال کنید.»

اعطای این امتیازها می‌تواند برای کاخ سفید و در وضعی که می‌خواهد در قیاس با دولت اوباما سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری را اعمال کند، دردسرساز شود. دولت اوباما همراه با متحدان اروپایی‌اش تحریم‌هایی را بر ضد تهران اعمال کرده بود که در نهایت به امضای توافق هسته‌ای منجر شد.

وزارت امور خارجه از اظهارنظر درباره این خبر امتناع کرد؛ اما دولت تأیید کرده است واشنگتن در حال بررسی اعطای معافیت است. استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا، به رویترز گفته است کشورها برای دریافت این معافیت‌ها باید ابتدا خرید نفت خود را از ایران در قیاس با تحریم‌های پیشین، بیش از 20 درصد کاهش دهند.

اندکی غیر قابل پیش‌بینی

از زمان خروج ترامپ از توافق هسته‌ای در ماه مه، مقامات وزارت‌های خزانه‌داری و امو خارجه آمریکا به بیش از ده‌ها کشور سفر کرده‌اند تا به آن‌ها و شرکت‌ها درباره تعاملات تجاری با ایران هشدار دهند.

ژاپن و کره‌جنوبی، متحدان آمریکا واردات نفت از ایران را متوقف کرده‌اند؛ اما وضع درباره سایر خریداران بزرگ نفت ایران مبهم است.

پس از آن که یک مقام آمریکایی نخستین بار اذعان کرد دولت این کشور در حال بررسی اعطای معافیت است، برایان هوک، نماینده ویژه وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران، و فرنک فانون، دیپلمات ارشد وزارت امور خارجه در حوزه انرژی، در آخرین تلاش‌های خود در اواسط ماه اکتبر با مقامات هند، دومین خریدار بزرگ نفت ایران دیدار کردند.

یک منبع در دولت هند در این خصوص گفت دولت هند به نمایندگان آمریکا اعلام کرد افزایش هزینه‌های انرژی بر اثر تضعیف روپیه و صعود بهای نفت، به صفر رساندن خرید نفت از ایران را دست‌کم تا ماه مارس سال آینده (اسفند) غیرممکن کرده است.

او در این باره افزود: «ما این نکته را به آمریکا و همچنین در زمان حضور برایان هوک اعلام کرده‌ایم. ما نمی‌توانیم در زمانی که جایگزین‌ها گران هستند، واردات نفت از ایران را متوقف کنیم.»

یک دیپلمات آمریکایی این مذاکرات را تأیید و اعلام کرد اعطای معافیت به هند و سایر کشورها محتمل است.

بنا بر داده‌های رسمی، هند معمولاً روزانه بیش از 500 هزار بشکه نفت از ایران وارد می‌کند؛ اما این رقم را در ماه‌های اخیر کاهش داده است.

مذاکراتی نیز با ترکیه، چهارمین مشتری بزرگ نفت ایران، در جریان است؛ گرچه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه و سایر وزرای دولت او آشکارا این تحریم‌ها را به باد انتقاد گرفته‌اند.

یک منبع صنعتی در ترکیه که به این موضوع اشراف دارد به رویترز گفته است ترکیه واردات نفت از ایران را به نصف کاهش داده است و می‌تواند آن را صفر کند؛ اما ترجیح می‌دهد همچنان خرید بخشی از نفت ایران را ادامه دهد.

دولت اوباما معافیتی شش ماهه را برای ترکیه در نظر گرفته بود؛ اما به گفته این منبع، ترکیه انتظار دارد دولت ترامپ سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری را برای اعطای معافیت اتخاذ کند که ممکن است به دستیابی به یک بازه زمانی کوتاه‌مدت‌تر منجر شود.

این منبع افزود: «این معافیت می‌تواند سه ماهه باشد، یا ممکن است ترک‌ها حتی این معافیت را به دست نیاورند. این بار اوضاع تا حدودی غیر‌قابل پیش‌بینی است چرا که ما می‌دانیم بسیاری از مسائل به شخص ترامپ بستگی دارد.»

اما وضع چین بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران از همه مبهم‌تر است؛ چرا که خریداران وابسته به دولت در این کشور نیز به دنبال دریافت معافیت هستند. چین در ماه‌های اخیر، روزانه حدود 500 تا 800 هزار بشکه نفت از ایران خریداری کرده است که ارقامی معمولی محسوب می‌شود.

به گفته دو منبع، پیام‌های پکن به پالایشگاه‌هایش متناقض بوده است. رویترز هفته گذشته گزارش داد گروه سینوپِک و شرکت ملی نفت چین، بزرگ‌ترین پالایشگاه‌های دولتی چین به دلیل نگرانی‌ها در خصوص تحریم‌های آمریکا، سفارشی برای خرید نفت ایران در ماه نوامبر ارائه نکرده‌اند.

جو مکمانیگل، تحلیلگر انرژی در هِج آی در واشنگتن می‌گوید با در نظر گرفتن مصرف چین، دولت آمریکا ناچار است حفظ سطحی از خرید نفت ایران از سوی پکن را بپذیرد.

او افزود: «از میان همه کشورها، فکر نمی‌کنم مقامات دولت تصور کنند چینی‌ها مایل به توقف خرید نفت ایران باشند.»

فرنک فانون، دیپلمات ارشد وزارت امور خارجه در حوزه انرژی در روزهای آینده به پکن سفر می‌کند و در 30 اکتبر (8 آبان) نیز در سنگاپور سخنرانی خواهد کرد و مشخص نیست آیا او از این سفر برای مذاکره در خصوص ایران با مقامات چین استفاده کند یا خیر.