حمام و پل دختر از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری البرز که به ثبت ملی رسیده است
کرج (پانا) - از جاذبه‌های دیدنی استان البرز حمام مصباح است. این حمام مربوط به اواسط دوره قاجار و در محله قدیمی مصباح کرج واقع شده است.
حمام مصباح با وجود تعمیرات و الحاقات در دوران اخیر، همچنان فضاهای اصلی یک حمام سنتی را دارد. چند سال پیش بازسازی شد و تغییراتی از جمله لوله‌کشی، نصب دوش و کاشی‌کاری در آن صورت گرفت و تا همین اواخر مورد استفاده عموم قرار می‌گرفت. حمام مصباح کرج، مانند بسیاری از آثار تاریخی، ظرایف هنر معماری ایرانی در گذر تاریخ را برای بیننده تداعی می‌کند. با حضور در این حمام، چشم اندازی بسیار زیبا پیش روی بیننده قرار می‌گیرد و او را تا اعماق تاریخ می‌برد.
حمام مصباح با شماره 3790 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که این امر اهمیت و لزوم حفظ آن را بیش از پیش آشکار می‌کند. این حمام به وسعت 250 مترمربع با سبک معماری سنتی دوره قاجار ساخته شده است. معماری آن دارای فضای معمول یک حمام سنتی است. ورودی این حمام را درِ بازسازی‌شده‌ای به سبک نجاری قدیم همراه با طاق آجرنما تزیین کرده است. با آنکه در چوبی ورودی حمام تاریخی مصباح به تازگی نصب شده، اما نمای چوبی آن، تزئینات گوی و کلون‌های فلزی‌اش، حس گذشته‌های نه چندان دور را در اذهان تداعی می‌کند.
معماری حمام مصباح هم براساس این دو اصل به گونه‌ای است که بلافاصله پس از در ورودی، چند پله را باید به سمت پایین طی کنیم تا به کف حمام برسیم. یعنی ورودی حمام با هشت پله، به کف حمام می‌رسد. این پله‌های رو به پایین انسان را مجبور به سرخم کردن می‌کند. برخی این حالت را نشانه‌ای از فروتنی و افتادگی و نوعی ادای احترام افراد تازه وارد به صاحب حمام و افراد داخل آن دانسته‌اند، اما در واقع پایین بودن کف حمام از سطح کوچه دلایل کاملا علمی دارد که نشان‌دهنده هوشمندی و استفاده بهینه از فضا در تطبیق با شرایط محیطی است. حمام‌های قدیم معمولا چند متر از سطح کوچه و بازار پایین‌تر ساخته می‌شدند، زیرا اگر غیر از این بود آب به خزینه سوار نمی‌شد. از سوی دیگر تنظیم تبادل هوای سرد و گرم، جلوگیری از سرما خوردن افراد و دیده نشدن افراد درون حمام از بیرون، از دیگر دلایل پایین بودن سطح حمام بوده است. یکی از دیدنی‌ها و نکات جالب توجه این حمام تاریخی، حفره‌هایی است که کنار حوض در قسمت رختکن تعبیه شده. گمان می‌رود در گذشته این محل جهت گذاشتن کفش‌های مراجعین درست شده است.
یکی دیگر از جاذبه های جالب استان البرز پل دختر است. پلی که به ثبت ملی رسیده. این پل در ورودی شهر و بر روی دره رودخانه کرج که از ارتفاعات توچال سرچشمه می‌گیرد، بنا شده و از آثار دوره صفویه است که احتمالاً بر بقایای پل قدیمی‌تری مربوط به دوره سلجوقیان ساخته شده است. نام محلی آن پل شاه عباسی است. جاده کرج ـ چالوس در ضلع شرقی این پل واقع شده و پل جدیدی که در مدخل شهر ساخته شده، در ضلع جنوبی آن قرار دارد.
این پل که از جمله آثار منحصر به فرد باستانی و تاریخی استان البرز است، در ورودی شهر به زیبایی خودنمایی می‌کند و قدمت تاریخی‌اش را به رخ رهگذران می‌کشد و نمای پل‌های دوره صفوی را دارد. این اثر که با نام پل دختر کرج با شماره ۳۵۰۱ در تاریخ 25 اسفند سال 1379 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، در سالیان گذشته مجددا بازسازی و مرمت شده به گونه‌ای که شکل نخستین آن تا اندازه‌ای دگرگون شده است. پل تاریخی کرج در گذشته ارتباط میان ری و تهران را با قزوین و غرب کشور میسر می‌‌کرد. تا قبل از حمله مغول به ایران راه ارتباطی قزوین ـ ری از طریق سگزآباد و کناره شهریار بوده ولی پس از حمله مغول، راه دوم یعنی راه قزوین - کرج به ری ترجیح داده شد که وجود پل قدیمی کرج، قلعه صمصام و کاروانسرا دلیلی بر این مدعاست. تغییر مسیر جاده ابریشم که در روزگاران پیش مهم‌ترین جاده تجاری ـ فرهنگی بشر محسوب می‌شده، از عوامل مهم احداث این پل بوده است.
طبق اسناد به دست آمده قدمت این پل به دوران سلجوقی بازمی‌گردد و آثار به جا مانده مانند ستون‌های آن، این ادعا را که در زمان سلجوقیان ساخته شده اثبات می‌کند. ولی نکته حائز اهمیت آن است که دوره تکمیل، تعمیر و رونق پل به زمان شاه عباس صفوی باز می‌گردد.
از جمله مصالح ساختمانی به کار رفته در پل تاریخی کرج، قلوه سنگ در پایه‌های میانی، صخره سنگی در طرفین پل و آجر با ملات گچ در بدنه و طاق‌ها است. پایه‌های جانبی پل، به جای قرار گرفتن بر بستر رودخانه بر صخره‌ها و شیب دو سمت رودخانه قرار گرفته‌اند. پایه شرقی پل به صخره‌ای در کوه مجاور متکی است و پایه غربی به یک صخره بزرگ در دیواره دره اتکا دارد. به دلیل کاربری خاص این سازه و توجه به ایستایی و خصوصیات فنی‌اش به تزئینات آن توجه چندانی نشده است.
شیرینی توتک
توتک، شیرینی محلی و سوغات استان البرز است که به ثبت ملی رسیده است. می‌توان گفت این شیرینی یکی از بهترین و محبوب‌ترین سوغات استان البرز محسوب می شود و با دیدن آن، هوس میل کردن آن به سرتان می‌زند. توتک بیشتر در اعیاد پخته می‌شود و جالب است که این میان‌وعده به ثبت ملی هم رسیده است. بیشتر خانوده‌های کاکی، در کنار آداب و رسوم استقبال از سال جدید، این نان شیرینی خوشمزه و منحصربه‌فرد را می‌پزند. توتک حاصل هنر دست زنان نانواست که با چاشنی عشق، این میان‌وعده را می‌پزند. طعم شیرین ملایم توتک باعث شده هرکسی با هر ذائقه آن را دوست داشته باشد.
اهالی البرز با این که می‌توانند شیرینی‌های متنوع را خریداری کنند، اما باز هم از سنت‌ها دست برنداشته‌اند و هنوز هم این شیرینی خوش‌طعم را خودشان درست می‌کنند. اگر عید به این منطقه سفر کردید، حتما از بومیان پرس‌‌وجو کرده و چند مرکز پخت توتک را پیدا کنید. کمی از این شیرینی کم‌نظیر را به‌عنوان سوغات، برای دوستان خود بخرید و به همراه داشته باشید.
دانش آموز خبرنگار: امیررضا خروطی
ارسال دیدگاه