گفت‌وگوی پانا با مصطفی اقلیما و ابراهیم فیاض؛
آموزش و پرورش در خط مقدم مقابله با آسیب‌های اجتماعی است
سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش برای کاهش آسیب‌ها نتیجه می‌دهد
تهران (پانا) - جامعه‌شناسان اعتقاد دارند همه نهادها باید برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی به کمک آموزش و پرورش بیایند و در این مسیر سرمایه‌گذاری کنند.
چندی قبل بود که وزیر آموزش و پرورش و معاون پرورشی و فرهنگی این وزارتخانه خواستار توجه بیشتر به نقش کلیدی و حساس آموزش و پرورش در کنترل آسیب‌های اجتماعی شدند.
نکته محوری، مشترک و مهم در اظهارات این دو مقام عالی و ارشد وزارتخانه، «کاهش آسیب‌های اجتماعی با سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش» بود.
مروری بر اظهارات وزیر و معاون وزیر
یوسف نوری وزیر آموزش و پرورش، بیست و چهارم خردادماه امسال طی اظهاراتی در نشست توسعه همکاری وزارت آموزش و پرورش با معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه گفته بود: «کاهش آسیب‌های اجتماعی با سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش امکان‌پذیر است... برخی تصمیم‌ها، ازجمله تعطیلی مدارس در دو سال گذشته و ورود مدیریت نشده و بدون پیوست فرهنگی دانش آموزان به فضای مجازی مشکلاتی را ایجاد کرده است... آموزش و پرورش می‌تواند زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی را ایجاد کند و در این راستا برنامه‌ریزی داشته باشد... باید شرایط تربیتی و پرورشی در مدارس را به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که دانش‌آموزان در برابر آسیب‌های اجتماعی محافظت شوند چون دانش آموزان بی‌دفاع‌ترین فرد در برابر آسیب‌های اجتماعی هستند.»
اصغر باقرزاده معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش نیز یک روز پس از اظهارات وزیر، یعنی بیست و پنجم خردادماه، در جلسه شورای آموزش و پرورش قطب ایرانشهر بر ضرورت سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش به منظور مقابله با آسیب‌های اجتماعی تاکید کرد و خواستار افزایش هم‌افزایی بین دستگاهی برای حل مشکلات و پیشبرد اهداف آموزش و پرورش در این زمینه شد.
به اعتقاد وی در آموزش و پرورش جلوی آسیب‌های اجتماعی گرفته می‌شود و اینجاست که سرمایه‌گذاری دیگر بخش‌ها در آموزش و پرورش، اهمیت خود را نشان می دهد.
سرمایه‌گذاری و مشارکت و هم‌افزایی نهادهای مختلف در کلام این دو مقام دولت مردمی، گواه این موضوع است که ایجاد تحول بنیادین و مثبت در ساختار جامعه از طریق مدارس و نهاد آموزش و پرورش، منجر به کاهش تدریجی آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت خواهد شد.
اکنون زمان آن است که این موضوع و مساله مهم را از دریچه دید جامعه شناسان بررسی کنیم و با مقایسه بین آنچه دولتمردان کنونی کشور هدف قرار داده‌اند و آنچه جامعه شناسان به آن تاکید دارند، به الگوی مناسبی برای مقابله و مواجهه با آسیب های اجتماعی دست یابیم.
آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی پانا با دو جامعه شناس برجسته و صاحب‌نظر است.
آموزش و پرورش تنها مانده است
رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران، آموزش و پرورش را در مسیر کاهش آسیب‌های اجتماعی دانش آموزان، تنها توصیف کرد و خواستار مشارکت و همراهی دیگر نهادها شد.
مصطفی اقلیما با اشاره به تاثیرگذاری غیرقابل انکار عواملی چون محتوای درسی، خانواده، معلم و دوستان همسن و سال در زمینه کنترل آسیب‌های اجتماعی گفت: «آموزش و پرورش به نوعی تنها مانده است و مسائل و مشکلات آن به یک یا دو مشکل منحصر نمی‌شود. در سر لیست سیاهه مشکلات آموزش و پرورش که اتفاقا در میزان کنترل آسیب های اجتماعی نقش دارد، موضوعات رفاهی و معیشتی معلمان است.»
وی تصریح کرد: «حساسیت و ابعاد این موضوع به حدی است که اگر معلمان غیر از شغل معلمی به سمت مشاغل دیگری همچون رانندگی در تاکسی‌های اینترنتی بروند، شاهد نتایج منفی و تبعات آن از نظر تربیت دانش‌آموزان خواهیم بود. بنابراین معلم ما باید از نظر مالی تامین باشد و با فراغ خاطر در کلاس حاضر شود تا نقش موثری در کاهش آسیب‌های اجتماعی داشته باشد.»
این استاد دانشگاه افزود: «برای کاهش آسیب های اجتماعی ابتدا باید مشکلات بنیادین را رفع کنیم. آموزش و پرورش به تنهایی بضاعت و امکان رفع مشکل را ندارد. این وزارتخانه همواره با مشکلاتی در پرداخت حقوق مناسب به معلمان و نبود فضای آموزشی کافی و متناسب با تعداد دانش‌آموزان مواجه بوده است. امروز بسیاری از مدارس غیرانتفاعی حتی حیاط ندارند و مدیران آموزش و پرورش دغدغه ساختمان فرسوده برخی مدارس را دارند.»
ضرورت حمایت نهادهای دیگر از آموزش و پرورش
اقلیما تاکید کرد: «نهادی که قرار است آینده‌سازان مملکت را پرورش دهد و در خط مقدم قرار دارد، باید شرایط مالی و حمایتی بهتر و بیشتری داشته باشد.»
وی با اشاره به اینکه آموزش و پرورش کشور تا رسیدن به سرمنزلی که رهبر معظم انقلاب بر آن تاکید فرموده‌اند فاصله دارد، اظهار داشت: «همانطور که وزیر آموزش و پرورش نیز تاکید کرده است، آسیب‌های اجتماعی با گنجاندن یک یا دو محتوا در کتاب درسی میسر نخواهد شد و این مهم نیازمند سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش است. باید در این زمینه به توسعه پایدار برسیم چراکه هرچه امروز هزینه کنیم قطعا فردا شاهد تاثیرات مثبت آن در کاهش تدریجی آسیب‌ها خواهیم بود.»
این جامعه شناس فعال در حوزه آسیب‌های اجتماعی تاکید کرد: «اگر همین امروز برنامه‌ریزی دقیق داشته باشیم و در این راستا همه تصمیمات و سیاست‌ها به درستی اتخاذ شود به مرور و در طول سال‌های آینده شاهد بهبود تدریجی شرایط خواهیم بود. البته در خوشبینانه‌ترین حالت، ممکن است 30 سال آینده به سر منزل مقصود برسیم اما باید از همین امروز شروع کنیم.»
اقلیما همکاری و هم‌افزایی دیگر نهادها با آموزش و پرورش را ناچیز و در حد صفر عنوان کرد و گفت: «باید بین وزارت علوم، وزارت کار، وزارت آموزش و پرورش و دیگر نهادها تعامل سازنده شکل گیرد. بویژه سه وزارتخانه‌ای که نام بردم، با برنامه‌ریزی برای دانش‌آموزان از نخستین سال‌های ورود به مدرسه، رصد و پایش بازار کار و پذیرش متناسب با نیاز آن در دانشگاه‌ها، نقش تاثیرگذاری در کاهش آسیب‌های اجتماعی ایفا می‌کنند.»
آسیب‌های اجتماعی در پساکرونا
دکتر ابراهیم فیاض عضو هیات علمی گروه مردم‌شناسی دانشگاه تهران نیز درباره نقش حساس آموزش و پرورش در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی اظهار داشت: «از قبل هم پیش‌بینی می‌شد که در دوران پساکرونا با مشکلاتی در حوزه‌های مختلف مواجه باشیم که یکی از مهمترین آنها مربوط به دانش‌آموزان است.»
وی با اشاره به اظهارات اخیر وزیر آموزش و پرورش گفت: «این موضوع کاملا صحیح است که تعطیل و نیمه تعطیل بودن مدارس به خاطر شرایط کرونایی در دوسال گذشته، موجب شد که دانش‌آموزان ورود کنترل‌نشده به فضای مجازی داشته باشند.»
فیاض درباره ورود دانش‌آموزان به فضای مجازی بدون پیوست فرهنگی عنوان کرد: «حضور مستمر دانش‌آموزان در فضای مجازی آن‌هم به مدت دوسال، فردیت آنها را افزایش و ابعاد اجتماعی شخصیت آنها را کاهش داد. به این معنا که دانش‌آموزان از نظارت معلم و کادر مدرسه خارج شدند و بسیاری از آداب اجتماعی که پیشتر توسط آنها رعایت می‌شد، از میان رفت.»
عضو هیات علمی گروه مردم‌شناسی دانشگاه تهران تاکید کرد: «قطعا در این شرایط مسئولیت نظام آموزشی کشور پیچیده و سخت شده و آموزش و پرورش نیز تلاش خود را برای مقابله با این معضل (که ما به آن برهنه‌سازی اجتماعی مدارس می‌گوییم)، به کار گرفته است.»
وی اظهار داشت: «البته کارشناسان، متخصصان و جامعه‌شناسان باید در این مسیر کنار آموزش و پرورش قرار گیرند و راهکارهای دقیق و منطبق بر فرهنگ و هویت اسلامی و ایرانی ارائه کنند.»
کاهش انحرافات اجتماعی با تاکید بر خلاقیت علمی
فیاض با بیان یک راهکار کلی افزود: «به نظر من برای جلوگیری از بروز برخی انحرافات اجتماعی باید توجه بیشتری به افزایش خلاقیت علمی دانش‌آموزان داشته باشیم. به این معنا که از حافظه‌محوری و تاکید صرف بر کتاب و امتحان، به سمت هوش‌محوری برویم.»
عضو هیات علمی گروه مردم‌شناسی دانشگاه تهران ادامه داد: «هرچه قدر بچه‌ها را به سمت فعالیت‌های علمی خلاقانه سوق بدهیم، فاصله آنها با آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی بیشتر می‌شود. بنابراین پیشنهاد من به نظام آموزشی کشور این است که به این موضوع توجه خاصی داشته باشند.»
وی گفت: «پیشنهاد دیگر من این است که "اجتماع مدرسه" به درستی و با مشارکت و همراهی خانواده‌ها، مدیران آموزش و پرورش، مشاوران و کارشناسان احیا شود و شاهد فعالیت مدرسه به عنوان کانون و پایگاه اصلی اجتماعی شدن دانش‌آموزان باشیم تا آسیب‌های دوران کرونا برطرف شود.»
فیاض با تاکید بر اینکه مقابله با آسیب‌های اجتماعی در حوزه دانش‌آموزی یک‌بعدی نیست، اظهار داشت: «کتاب‌های درسی، خانواده‌ها، معلمان و گروه دوستان در کنار جامعه، به عنوان یک شبکه در پیشگیری از آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی نقش دارند و صرفا نمی‌توان بر چند محتوای درسی تکیه داشت.»
* خبرنگار: محمد دانشور
ارسال دیدگاه