پیام واشنگتن، پاسخ تهران؛ توافق تا پایان سال حاصل می‌شود؟

پرویز پیکری - طبق اعلام قبلی هیات‌های مذاکره‌کننده، قرار است هیات‌‌ها بعد از وقفه‌ای یک هفته‌ای، از هفته جاری به وین بازگردند و مذاکرات از سر گرفته شود. به گفته تحلیلگران، این دور از مذاکرات وارد مرحله‌ای حساس شده است و حتی می‌تواند دور نهایی مذاکرات باشد، به‌ویژه اینکه این دور با ارسال پالس‌هایی از سوی دولت بایدن همراه شده است.

وزارت خارجه آمریکا جمعه شب اعلام کرد که با احیای برخی معافیت‌های تحریمی (تحریم‌های ثانویه)، شرایطی را فراهم کرده که کشورها و شرکت‌‌های خارجی بتوانند با ایران در پروژه‌های نیروگاه اتمی بوشهر، نیروگاه آب سنگین اراک و راکتور تحقیقاتی تهران همکاری کنند. این تحریم‌ها تابستان سال گذشته از سوی دولت ترامپ اعمال‌ شده بود و حالا وزارت خارجه دولت جدید آمریکا عنوان کرده است که دوباره آن تحریم‌ها را تعلیق کرده است.

خوب اما ناکافی

واکنش‌ها از سوی مقامات جمهوری اسلامی ایران به این اقدام آمریکا اما متفاوت بوده است. برخی معتقدند آنچه دولت بایدن انجام داده اهمیت خاصی ندارد، برخی آن را ناکافی دانسته‌اند. وزیر خارجه کشورمان اما موضع نرم‌تری را اتخاذ کرده است. حسین امیرعبداللهیان روز گذشته در واکنش به اقدام اخیر آمریکایی‌ها با تاکید بر اینکه «آمریکایی‌ها باید حسن‌نیت خود را در عمل و به صورت عینی نشان دهند» گفت «لغو برخی از تحریم‌ها به معنای واقعی خود می‌تواند ترجمان حسن‌نیت‌شان باشد. آمریکایی‌ها از این موضوع صحبت می‌کنند ولی باید دانست آنچه روی کاغذ رخ می‌دهد خوب است اما کافی نیست.» وزیر امور خارجه کشورمان همچنین اظهار کرد «در بحث مذاکرات وین برای لغو تحریم‌ها یکی از موضوعات اصلی گرفتن تضمین‌های لازم به ویژه از طرف‌های غربی برای اجرای تعهدات‌شان است لذا آنچه که ایران در خصوص تضمین‌ها دنبال می‌کند در این راستاست. ما به دنبال اخذ تضمین در حوزه‌های سیاسی، حقوقی و اقتصادی هستیم و این موضوع را مطالبه می‌کنیم. در برخی از بخش‌ها توافقاتی حاصل شده است و تیم مذاکره‌کننده ما با جدیت اخذ تضمین‌های ملموس از طرف‌های غربی برای اجرای تعهداتشان را در جریان مذاکرات وین دنبال می‌کند.»

ایران با قاطعیت و صراحت به دنبال توافق خوب است

وی شب گذشته در تماس تلفنی جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده ارشد مذاکرات وین نیز عنوان کرد «از زمان گفت‌وگوی پیشین برخی تحولات مثبت در مذاکرات رخ داده است اما هنوز انتظارات ما را برآورده نمی‌سازد». رئیس دستگاه دیپلماسی تصریح کرد «ما با قاطعیت و صراحت به دنبال توافق خوب هستیم، اما با همین صراحت و قاطعیت بر حراست از خطوط قرمز و منافع ملی خود تاکید داریم». وزیر امور خارجه در بخش دیگری از صحبت‌های خود اظهار داشت «متاسفانه برجام در سال‌های اخیر منافع اقتصادی برای ایران نداشته است. ما تنها در صورتی به یک توافق خوب می‌رسیم که تامین‌کننده منافع اقتصادی ما به صورت پایدار و قابل اتکا باشد».

لغو تحریم‌ها؛ نشانه احیای برجام و ورود به مرحله نهایی

نماینده روسیه در مذاکرات وین نیز در توئیتی در واکنش به اقدام آمریکا، از بازگردانی معافیت‌های تحریم‌های هسته‌ای ایران استقبال کرده و آن را اقدامی در مسیر درست تلقی کرده است. میخائیل اولیانوف نوشت «تصمیم آمریکا برای بازگردانی معافیت‌های هسته‌ای اقدامی در مسیر درست است. این کار به احیای برجام و بازگشت دوجانبه آمریکا و ایران به پایبندی به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ سرعت می‌بخشد. همچنین می‌توان این اقدام را نشانگر این دانست که مذاکرات وین وارد مرحله‌ نهایی شده است».

توافق در روزهای پیش‌رو

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز روز گذشته در گفت‌وگو با شبکه العربیه درباره مذاکرات وین و احتمال احیای برجام گفت «بدون پایبندی ایران و همکاری تمام طرف‌ها توافقی انجام نخواهد شد». وی تاکید کرد «هرچقدر طرف‌های توافق با هم گفت‌وگو کنند، اختلافات کاهش می‌یابند و دیدگاه‌ها به هم نزدیک‌تر می‌شوند». گروسی گفت «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تلاش‌های خود را افزایش داده تا از رسیدن به توافق و تضمین اجرا و پایبندی به آن حمایت کند و با وجود چالش‌ها اکنون مذاکرات در مسیر درستی در حال پیشرفت است». وی همچنین گفت «تاکنون توافقی در خصوص برنامه هسته‌ای ایران حاصل نشده است اما ناامید نیستیم، سختی همچنان وجود دارد ولی باید برای حل یکی پس از دیگری آنها تلاش کرد». مدیر آژانس انرژی اتمی خاطرنشان کرد «رسیدن به توافق طی چند روز آتی مساله پیچیده‌ای است اما غیرممکن نیست و در چند روز آینده مشخص خواهد شد که تلاش‌های کنونی به کجا می‌رسد».

نمایش رفع تحریم

علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز عصر روز شنبه در واکنش به احیای معافیت تحریمی ایران در توئیتی نوشت «انتفاع اقتصادی واقعی، موثر و قابل راستی‌آزمایی ایران، شرط لازم برای شکل‌گیری توافق است. نمایش رفع تحریم اقدامی سازنده تلقی نمی‌شود.» وی در توئیت دیگری هم تاکید کرد «حق قانونی ایران برای ادامه تحقیق و توسعه و حفظ توانمندی‌ها و دستاوردهای صلح‌آمیز هسته‌ای در کنار تامین امنیت آن در برابر شرارت‌های حمایت‌شده با هیچ توافقی قابل محدود شدن نیست».

توافق کاغذی خیر؛ توافق واقعی آری

علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت هم با بیان اینکه به دنبال توافق کاغذی نیستیم گفت «اگر قرار است توافقی امضا شود که در چارچوب عمل واقعی به توافق‌‌های گذشته باشد، باید احساس شود که نتیجه‌‌ای از این توافق حاصل خواهد شد. این نگاه سیاسی ایران است و در این راستا باید تصمیمات سیاسی گرفته شود. تصمیم جدی ایران توافق واقعی در راستای حذف تحریم‌ها است نه توافق کاغذی و غیر واقعی».

کفایت نمی‌کند

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه هم در واکنش به لغو برخی تحریم‌های ثانویه آمریکا برای ایران گفت «آنچه که ایالات متحده باید انجام دهد در تمامی ابعاد رفع تحریمی و همچنین ابعاد هسته‌ای است. اخباری که امروز شنیده می‌شود در خصوص ابعاد رفع تحریمی هسته‌ای است و همه می‌دانند که این کفایت نمی‌کند و کافی نیست». خطیب‌زاده تاکید کرد «طبیعتا جمهوری اسلامی ایران منتظر هست که در خصوص ابعاد رفع تحریمی برجام هم ایالات متحده به وظایف و تعهدات خودش عمل کند. طبیعتا هر اقدامی که در مسیر درست عمل به تعهدات برجامی باشد توسط تهران با دقت مورد توجه قرار می‌گیرد».

غیبت رئیس هیات مذاکره‌کننده ایران!

در حالیکه حدود یک هفته از وقفه دور هشتم مذاکرات می‌گذرد و هنوز خبری از علی باقری، رئیس هیات مذاکره‌کننده ایران در رسانه‌ها نیست؛ روز گذشته هم یک روزنامه لبنانی مدعی شد نشستی امنیتی بین مسئولان ایران و آمریکا در آلمان برگزار شده است و در این نشست، در مورد طرح ایران و روسیه برای بازگشت به برجام گفت‌وگو شده و براساس پیشنهاد جدید، ایران غنی‌سازی ۶۰ درصدی را به ۲۰ می‌رساند. روزنامه لبنانی الاخبار، چاپ بیروت ادعا کرده این نشست برگزار شده تا راه را برای گام‌های بیشتر هموار کند و در حالی که همه روی این نشست و مکان آن سرپوش می‌گذارند، منابع آگاه تصریح می‌کنند که نشست مذکور در آلمان و در جریان سفر پنهانی ویلیام برنز، رئیس آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا)، به برلین، انجام شده است.

توافق تا قبل از عید نوروز؟!

در گزارش الاخبار چاپ بیروت به قلم ابراهیم الأمین آمده است «بررسی آنچه در وین جریان دارد، دشوار است. عملا، همه طرف‌ها به گونه‌ای رفتار می‌کنند که گویا هفته‌های سرنوشت‌سازی را پیش رو داریم. در غرب، در مورد دوره‌های مذاکره، بویژه در ماه جاری صحبت می‌شود و در ایران بعید نمی‌دانند که تا قبل از عید نوروز توافقی حاصل شود. اما نکته جدید موافقت اولیه آمریکا با چارچوب توافقی که روسیه به اتفاق ایران ارائه کرده، مربوط است، در این میان، اشاره‌هایی هم به تغییر واضح موضع اروپا می‌شود، که پیش از این، انعطاف کمی از خود نشان می‌داد».

به هر حال اقدام دولت بایدن در بازگرداندن معافیت برخی تحریم‌های هسته‌ای در میانه دور هشتم مذاکرات وین در محافل رسانه‌ای جهان خبرساز شده اما آیا باید واقعا این اقدام گامی مثبت و سرنوشت‌ساز از سوی دولت جو بایدن برای بازگشت به برجام به شمار می‌رود؟ رضا فرجی‌راد، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در این باره به پانا گفت: «لغو برخی معافیت‌های تحریمی ایران در قدم اول می‌تواند بسیار تاثیر‌گذار باشد یعنی آن میزان غنی‌سازی حداقلی که در برجام به ایران اختیار داده شده بود که داشته باشد و ترامپ آن را لغو کرده بود و کشورها نمی‌توانستند با ایران کار کنند در این مرحله احیا شد. لذا این مساله خیلی مهم است و به عبارتی طرف آمریکایی علامت می‌دهد که ما با آزاد کردن این وضعیت و لغو این معافیت‌‌ها اجازه می‌دهیم که ایران غنی‌سازی خود را داشته باشد. این نکته مهمی است که حتی فرانسوی‌ها، اسرائیل و عربستانی‌ها طی چند ماه گذشته بارها اعلام می‌کردند که ایران نباید به هیچ وجه غنی‌سازی داشته باشد.»

تصور می‌شود که قبل از عید یا حتی زودتر ایران و آمریکا بتوانند به توافق برسند

وی با بیان اینکه این قدم بسیار مثبتی است که آمریکایی‌ها برداشته‌اند ادامه داد: «از طرف دیگر سیگنال‌های مثبت زیادی می‌آید و حتی در درون آمریکا برخی کنگره‌نشین‌ها سیگنال‌های مثبت می‌فرستند. به نظر می‌رسد که داریم به مراحل آخر مذاکرات فشرده و کوتاه می‌رسیم و تصور می‌شود که قبل از عید یا حتی زودتر ایران و آمریکا بتوانند به توافق برسند. حال ممکن است که چیزهای دیگری هم باشد و در رابطه با اینکه قبل از اینکه این توافق امضا شود یک سری تحریم‌های اقتصادی را هم بردارند که در همین رابطه به نظر می‌رسد که اجازه دهند کره‌ای‌ها قبل از توافق با ایران کار کنند.»

فرجی‌راد با اشاره به وضع تضمین‌ها نیز اضافه کرد: «همان‌طور که سخنگوی وزارت امور خارجه چند روز پیش گفت "آمریکا چیزی بیش از برجام را نخواهد و ما هم کمتر از برجام را نمی‌خواهیم"؛ اگر واقعا این اجرا شود نیاز نیست که توافق دوباره به کنگره رفته و تصویب شود بلکه برجام دوباره احیا شده است. اما اگر تغییرات قابل توجهی رخ بدهد شرایط به گونه‌ دیگری خواهد بود.»

این کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: «ترامپ در سال 2019 قانونی را به کنگره برد که هرگونه تغییر در برجام باید در کنگره تصویب شود. هر چند که در دوره اوباما این مساله تصویب نشد و فقط بنا بر این شد که دولت گزارشی به کنگره بدهد. این بار هم دو طرف تلاش می‌کنند که تغییرات زیاد نباشد که بخواهد برای تغییر دوباره به کنگره برود.»