نگاهی حقوقی به شرایط فرزندخواندگی

بر اساس ماده 1 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب سال 1392 قانونگذار به صراحت بیان می‌کند: سرپرستی کودکان و نوجوانان فاقد سرپرست به منظور تأمین نیازهای مادی و معنوی آنان، با اذن مقام معظم رهبری و مطابق مقررات این قانون صورت می‌گیرد.

چه افرادی می توانند سرپرستی یک کودک را بر عهده بگیرند؟

مطابق با قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب سال 1392 قانونگذار می‌گوید: امور مربوط به سرپرستی کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست، با سازمان بهزیستی کشور است و کلیه اتباع ایرانی مقیم ایران و ایرانیان مقیم خارج می‌توانند سرپرستی کودکان و نوجوانان مشمول این قانون را با رعایت مقررات مندرج در آن و با حکم دادگاه صالح برعهده بگیرند.

افراد ذیل برابر قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست می‌توانند سرپرستی این کودکان را برعهده داشته باشند: الف) زن و شوهری که پنج سال از تاریخ ازدواج آنان گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، مشروط به این که حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد(چنانچه بنابر تشخیص سازمان پزشکی قانونی امکان بچه‌دار شدن زوجین وجود نداشته باشد، درخواست‌کنندگان از شرط مدت ۵ سال مستثنی خواهند بود). ب) زن و شوهر دارای فرزند مشروط بر این که حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد. ج) دختران و زنان بدون شوهر، درصورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند، منحصرا حق سرپرستی دختران را خواهند داشت.

شرایط درخواست کننده سرپرستی کودک چیست؟

در ماده 6 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست قانونگذار شرایط درخواست کنندگان سرپرستی این کودکان را بیان کرده است: الف) تقیّد به انجام واجبات و ترک محرمات. ب) عدم محکومیت جزایی مؤثر با رعایت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامی. ج) تمکن مالی. د) عدم حجر. ه) سلامت جسمی و روانی لازم و توانایی عملی برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی. و) نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، مواد روانگردان و الکل. ز) صلاحیت اخلاقی. ح) عدم ابتلاء به بیماری‌های واگیر و یا صعب العلاج. ط) اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

بر اساس تبصره۲ ماده 6 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست درصورتی که متقاضی سرپرستی، ادعای یافتن طفلی را کند و ادعای وی در دادگاه ثابت شود، چنانچه واجد شرایط مندرج در این قانون برای سرپرستی باشد در اولویت واگذاری سرپرستی قرار می‌گیرد. در ماده ۷ قانون فوق الذکر به صراحت بیان شده که درخواست کنندگان نمی‌توانند بیش از دو کودک یا نوجوان را سرپرستی کنند، مگر در مواردی که کودکان یا نوجوانان تحت سرپرستی اعضای یک خانواده باشند.

مراحل قانونی گرفتن فرزندخوانده از پرورشگاه

به زبان خیلی ساده روند قانونی گرفتن بچه از پرورشگاه به این صورت است که ابتدا درخواست کنندگان سرپرستی باید یک تقاضانامه جهت سرپرستی یک کودک به سازمان بهزیستی ارائه دهند پس از آن سازمان بهزیستی مکلف است حداکثر پس از دو ماه نسبت به اعلام نظر کارشناسی خود آن درخواست را به دادگاه صالح تقدیم کند، دادگاه با احراز شرایط مقرر در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست با لحاظ نظریه سازمان بهزیستی، نسبت به صدور قرار سرپرستی آزمایشی که 6 ماه است اقدام می نماید و قرار صادره به دادستان، متقاضی و سازمان بهزیستی ابلاغ می‌شود. در صورتی که در مدت دوره سرپرستی آزمایشی، زوال یا عدم تحقق هر یک از شرایط مقرر در این قانون به تقاضای دادستان یا سرپرست منحصر یا سرپرستان کودک یا نوجوان و با اطلاع قبلی سازمان و همچنین با تقاضای سازمان قرار صادره را فسخ کند.

در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست قانونگذار می‌گوید: دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می‌کند که درخواست کننده سرپرستی بخشـی از اموال یا حقوق خـود را به کودک یا نوجـوان تحت سرپرستی تملیک کند و تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور با دادگاه است. درخواست کننده منحصر (که همان دختر یا زنان بالای 30 سال هستند) یا درخواست کنندگان سرپرستی (که همان زن و شوهر بدون فرزند هستند) باید متعهد شوند که تمامی هزینه‌های مربوط به نگهداری و تربیت و تحصیل افراد تحت سرپرستی را تأمین کنند. این حکم حتی پس از فوت سرپرست منحصر یا سرپرستان نیز تا تعیین سرپرست جدید، برای کودک یا نوجوان جاری است و سرپرست منحصر یا سرپرستان، موظفند با نظر سازمان خود را نزد یکی از شرکت‌های بیمه به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بیمه عمر کنند.

آثار و تکالیف صدور حکم سرپرستی چیست؟

مطابق با ماده ۲۲ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست قانونگذار می‌گوید: پس از صدور حکم قطعی سرپرستی، مفاد حکم از سوی دادگاه به اداره ثبت احوال و اداره بهزیستی مربوط ابلاغ می‌شود و اداره ثبت احوال مکلف است نام و نام خانوادگی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی و همچنین مفاد حکم سرپرستی را در اسناد سجلی و شناسنامه سرپرست یا زوجین سرپرست وارد کند.

همچنین اداره ثبت احوال مکلف است شناسنامه جدیدی برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی با درج نام و نام خانوادگی سرپرست یا زوجین سرپرست صادر و در قسمت توضیحات مفاد حکم سرپرستی و نام و نام خانوادگی والدین واقعی وی را در صورت مشخص بودن قید کند. در تبصره 2 این ماده قانونگذار می‌گوید: کودک یا نوجوان تحت سرپرستی می‌تواند پس از رسیدن به سن هجده سالگی، صدور شناسنامه جدیدی را برای خود با درج نام والدین واقعی در صورت معلوم بودن یا نام خانوادگی مورد نظر وی، در صورت معلوم نبودن نام والدین واقعی، از اداره ثبت احوال درخواست کند.

به‌طور کلی باید گفت تکالیف سرپرست نسبت به کودک یا نوجوانی که سرپرستی آن را قبول کرده است از لحاظ نگهداری، تربیت و نفقه، احترام، نظیر تکالیف والدین نسبت به اولاد خود است و نباید نسبت به آنها فرقی گذاشت. نکته مهم دیگر این است که حتی صدور حکم سرپرستی به هیچ وجه موجب قطع پرداخت مستمری که به موجب قانون به کودک یا نوجوان تعلق گرفته یا می‌گیرد، نمی‌شود و در صورت فوت سرپرست منحصر یا سرپرستان که مشمول یکی از صندوق‌های بازنشستگی بوده‌اند، افراد تحت سرپرستی در حکم افراد تحت تکفل متوفی محسوب شده و تا تعیین سرپرست جدید از مزایای مستمری وظیفه بازماندگان برخوردار خواهند شد.

موارد فسخ حکم سرپرستی کودک

در موارد زیر حکم سرپرستی پس از اخذ نظر کارشناسی سازمان بهزیستی مطابق قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست فسخ می‌شود: 1. دادستان و سازمان درصورتی که ضرورت فسخ حکم سرپرستی را احراز کنند. 2. هر یک از شرایط مقرر در ماده (۶) این قانون منتفی شود. 3. تقاضای سرپرست منحصر یا سرپرستان در صورتی که سوء رفتار کودک یا نوجوان برای هر یک از آنان غیر قابل تحمل باشد. 4. طفل پس از رشد با سرپرست منحصر یا سرپرستان توافق کند. 5. مشخص شدن پدر یا مادر یا جد پدری کودک یا نوجوان یا وصی منصوب از سوی ولی قهری در صورتی که صلاحیت لازم برای سرپرستی را ولو با ضم امین یا ناظر از سوی دادگاه، دارا باشند. نکته مهم در خصوص رسیدگی به امور مربوط به نگهداری کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست این است که دادگاه صالح برای رسیدگی، دادگاه محل اقامت درخواست کننده است.

محقق و پژوهشگر علم حقوق