چگونه با مصدومان حوادث طبیعی و سوانح غیرمترقبه همدلی کنیم؟

اختلال استرسی پس از آسیب روانی یا اختلال تنش‌زای پس از رویداد ( Post traumatic stress disorder) ( PTSD )، اختلالی است که پس از مشاهده، تجربهٔ مستقیم یا شنیدن یک عامل استرس‌زا و آسیب‌زای شدید روی می‌دهد که می‌تواند به مرگ واقعی یا تهدید به مرگ یا وقوع یک سانحهٔ جدی منجر شود.

بر اثر این اختلال، بیمار نسبت به این تجربه‌ها احساس ترس و درماندگی می‌کند، اغلب رفتارهای آشفته و حاکی از بی‌قراری بروز می‌دهد و مدام تلاش می‌کند از یادآوری رویداد و سانحه اجتناب کند. حوادثی همچون تصادف، سوانح طبیعی مانند زلزله، جنگ، آتش‌سوزی و… افراد را به این حالت می‌رساند.

به‌طور کلی افرادی که چنین رویدادهایی را تجربه می‌کنند حتی در مورد کودکان، بیشتر از این که ما بتوانیم تجربهٔ آن‌ها را تصور کنیم و احساسات آن‌ها را درک کنیم از آن واقعه رنج می‌برند. همین امر وجه تمایز استرس پس از سانحه با سایر حوادث زندگی است.

در واکاوی تاثیرات روانی حادثه آتش سوزی کانکس روستای کنگرستان بخش سردشت دزفول بر روی مصدومان این حادثه، نظر فاطمه آذرتاش، مشاور خانواده را جویا شدیم. او بر این باور است که در استرس های شدید پس از حوادث طبیعی چون سیل، زلزله و حوادث اینچنینی، باید با افراد همدلی داشته و آن ها را تشویق کنیم تا احساسات خود را تخلیه کنند.

او می افزاید: «واقعیت این است که تجربه فقدان و یا از دست دادن عزیزان و دوستان، اغلب پیامدها و واکنش های هیجانی ناخوشایندی برای اطرافیان ایجاد می کند که عبارت است از: شوک، خشم نسبت به خود و جهان هستی، مختل شدن اهداف، انزوا و کناره‌گیری از دیگران، نگرش بدبینانه به زندگی، ناامیدی و بی علاقگی نسبت به آینده، از دست دادن ایمان و اعتقاد مذهبی.»
او تاکید کرد: بر حسب اولویت بندی خودشان می توان با رفتارهای متفاوتی چون مواجه سازی آرام آرام با آن چیزهایی که متعلق به آن عزیز از دست رفته است که به آن «مواجه سازی هدایت‌شده» می گویند با آن برخورد کرد و یا اینکه یک دفعه فرد را با آن موارد روبرو کرد که به آن «غرقه سازی» گفته می‌شود.

این مشاوره خانواده و مدرس دانشگاه تصریح کرد: «نباید از هیجانات و احساسات ناخوشایندی که فرد سوگوار با آن مواجه می شود ممانعت کرد، بلکه باید سعی شود از طریق تجربه کردن هیجانات، صحبت کردن فرد داغدار و حمایت شدن از طریق دوستان و یا روبروشدن با اشیا و وسایل و مکانی که یاد آن فرد از دست رفته را زنده نگه می دارد، با آن سوگ و داغ از دست دادن عزیزان روبرو شد.»

او بیان می کند: «بعد از تجربه فقدان توصیه می شود به فعالیت‌های معنادار یا سازنده بپردازیم و سعی کنیم که از حمایت های اجتماعی استفاده کنیم تا بدین ترتیب توجه از آشفتگی های زندگی به سوی نکات مثبت زندگی برگردانده شده و احساس امید و هدف گزینی در زندگی شکوفا شود.»

این مشاوره خانواده در ادامه با ارائه و توضیح راهکاری می افزاید: «پیشنهاد می شود به آن اهداف و علاقمندی‌هایی که فرد از دست رفته داشته، بیندیشیم و در جهت برآورده‌کردن آنها گام برداریم. مثلاً عزیزمان، دوست داشت که به مردم و افراد نیازمند کمک کند، شما می توانید آرزوها و خواسته های او را برآورده کرده تا روح او خشنود شود و شما به آرامش برسید.»

آذرتاش بیان می کند: «بعضی اوقات می بینیم که افراد بازمانده از حادثه به طور معمول احساس گناه دارند و از خودشان می پرسند که چرا نتوانستند به از دست رفتگان کمک کنند و چرا خودشان زنده هستند و دیگران فوت شدند و یا این مشغولیت ذهنی را دارند که چرا اقدامی برای نجات آنها نکردند و چقدر سخت است که ناظر مرگ یا نابودی دوستان و همکاران خود بودند. با گذشت زمان بالاخره افراد با این واقعیت روبرو می‌شوند که هیچ کاری از دستشان برای نجات آنها بر نمی آمده است.»

این مشاور خانواده به بی حسی روانی ناشی از این دست اتفاقات اشاره کرد و گفت: «یکی دیگر از مسائلی که برای این افراد پیش می‌آید این است که دچار بی حسی روانی می‌شوند. بی حسی روانی یک واکنش دفاعی است که بدن در قبال اتفاق های ناگوار و مواجهه با ضربه های متفاوت به وجود می آورد، زیرا ضربه روانی آنقدر شدید است که از هر گونه احساس اضطراب، استرس، ترس و نگرانی جلوگیری می کند و مثل یک شوک عمل می‌کند تا فرد تسکین موقتی برای خودش داشته باشد و این حس آرام آرام از بین برود و فرد به حالت عادی برگردد.»

او در ادامه از تکنیکهای که باعث کاهش استرس می شوند یاد می کند و می افزاید: «توصیه می شود انجام تنفس های عمیق و ریلکسیشن است که میزان استرس و اضطراب را کاهش می دهد و چون آبی بر آتش است و کمک شایانی می کند تا عوارض استرس پس از سانحه درونشان کاهش پیدا کند و به مرور کمرنگ شود.»
این مشاور خانواده در پاسخ به این پرسش که برای درمان افرادی که دچار استرس پس از سانحه (PTSD) بر اثر رویدادهایی مانند سیل، زلزله و حوادث این چنینی می شوند چه باید کرد، عنوان کرد: «این اختلال پس از یک ماه در فرد به وجود می‌آید و برخلاف میل باطنی آن افراد تصاویر سانحه مدام در ذهنشان به طور خودکار و بر خلاف میلشان تکرار می‌شود و افراد هیچ کنترلی روی این تصاویر ندارند و خیلی آزاردهنده است، بر اثر این اختلال افراد دچار اختلالات خواب، خوراک، افسردگی، وسواس، ترس و تغییراتی در شیوه زندگی می شوند. شب ها کابوس های وحشتناک می بینند و خوابی که موجب آرامش انسان است موجب تشویش و پریشانی می شود و ضروری است که در چنین شرایطی با گوش دادن فعال به آنها، با آنها همدلی کرده و درکشان کنیم، به احساساتشان اعتبار دهیم و به آنها آموزش دهیم که احساساتشان را یادداشت و یا با دیگران صحبت کنند و بدین ترتیب هیجانات خود را تخلیه کنند تا به دردهای جسمانی و روانی مبدل نشود.»

او در آخر به بازماندگان حادثه توصیه کرد با دیدن علائم اختلال پس از حادثه و طولانی شدن آن با مراجعه به مراکز درمانی از خدمات روانشناسی و روانپزشکی بهره مند شوند.

گفت و گو :محمد شاهرخ نسب