آینده انرژی در ایران

ایران در زمینه تمام انرژی‌ها از نفت و گاز تا انرژی‌های تجدیدپذیر و هیدروژن، از ظرفیتی شگفت انگیز برخوردار است، در بحث عملکرد، میان وضعیت فعلی و سطح آینده‌نگری با آنچه ایده‌آل کشور است، فاصله زیادی وجود دارد. به عبارتی، آینده انرژی مسأله‌ای است که در ایران به آن کمتر پرداخته می‌شود و به همین خاطر هنوز میان پتانسیل‌ها و عملکرد ما با وجود فرصت محدودی که در اختیار داریم، شکاف عظیمی قرار دارد. زمانی که در مورد پتانسیل‌ها صحبت می‌شود، ایران دارنده بزرگترین منابع هیدروکربوری جهان است و به میزان 365 روز سال قابلیت بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر را دارد. اما درخور آن نتوانسته است توسعه و بهره‌گیری از پتانسیل‌ها داشته باشد. برای مثال ظرفیت تولید روسیه روزانه 11 میلیون بشکه و ایران حدود 4 میلیون بشکه نفت خام است که البته ایران در همین سطح نیز تولید ندارد اما این درحالی است که ذخایر نفتی روسیه شاید کمتر از دو سوم ذخایر نفتی ایران باشد. در مورد گاز نیز ذخایر گازی ایران و روسیه نزدیک به یکدیگر است اما اکنون ایران در ابتدای دوران بحران گازی و افت سالانه تولید از بزرگترین میدان دریایی خود یعنی پارس جنوبی قرار دارد و در همین حال روس‌ها جزو 3 صادرکننده بزرگ گاز جهان هستند. البته وقتی به ظرفیت‌ها نگاه می‌اندازیم، هنوز فرصت‌های بی‌نظیر توسعه نفتی و گازی در کشور وجود دارد. اگر به درستی توسعه میادین گازی را دنبال کنیم، میدان‌های نفتی را توسعه دهیم و گازهای همراه نفت حاصل از این توسعه میادین نفتی را به دست بیاوریم، روی مسأله بهینه‌سازی مصرف در داخل بیشتر تمرکز داشته باشیم، آینده روشن است اما غفلت از فرصت‌ها و ظرفیت‌ها تصویری ناخوشایند از آینده انرژی‌های هیدروکربوری در ایران را به نمایش می‌گذارد.

ضمن آنکه اکنون انرژی‌های تجدیدپذیر پشت درها منتظر ایستاده‌اند تا جای انرژی‌های فسیلی را بگیرند و اندکی تأخیر در عمل و سستی، فرصت ظهور این پتانسیل‌ها را نیز از ایران خواهد گرفت.
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که باید هرچه سریع‌تر روی تحقق آن پافشاری کنیم، مسأله افزایش ضریب بازیافت نفت خام و همین طور فشارافزایی در میدان مشترک پارس جنوبی است. در حال حاضر متوسط ضریب بازیافت نفت خام در همه دنیا حدود 34 درصد است اما ضریب فعلی بازیافت نفت خام در ایران حدود 10 درصد از این میانگین پایین‌تر است. اگر به ضریب بازیافت نفت خام در کشورهایی مانند عربستان که حدود 50 درصد و دو برابر ضریب بازیافت نفت ایران است، نیندیشیم، حداقل باید به میانگین جهانی دست یابیم و این ازدیاد برداشت، کمک خواهد کرد که سرمایه ملی زیر زمین مدفون نشود و برخلاف تصور عوامانه و مردود، ثروت ملی از این طریق برای نسل‌های آتی حفظ شود. تصور کارشناسان اکنون بر این است که ایران با توسعه و ازدیاد برداشت می‌تواند 7 میلیون بشکه در روز ظرفیت تولید نفت خام داشته باشد. در مورد گاز طبیعی نیز حداقل 500 میلیون متر مکعب در روز توان ظرفیت نهفته در کشور وجود دارد و باید هرچه سریع‌تر آن را از حالت بالقوه به حالت بالفعل درآوریم. اکنون کشورهای دارنده منابع هیدروکربوری با سرعت تمام و بالاترین ضریب ممکن در حال توسعه و برداشت نفت و گاز هستند. در همسایگی ما نیز کشور عراق را می‌توان مثال زد که تولید تاریخی آن نصف ایران بوده اما اکنون روی دستیابی به تولید 5 میلیون بشکه و سپس 7 میلیون بشکه در روز بحث می‌کند و جایگاه ایران را نیز در اوپک به دست گرفته است. این کشور با استفاده از تکنولوژی روز جهان توسعه صنعت نفت خود را تسریع کرده و ما نیز لازم است که با بهبود روابط بین‌المللی و انتقال سرمایه و تکنولوژی به کشور، خودمان را از این ثروت و جایگاه در خور بین‌المللی محروم نکنیم.

برخی می‌گویند که نفت و گاز سرمایه بین نسلی است و بدون توسعه آن را برای نسل بعدی باید حفظ کرد؛ اما مسأله اینجاست که جهان از 2050 رویکرد خود را نسبت به انرژی مصرفی تغییر خواهد داد و پیش از آنکه انرژی‌های تجدیدپذیر و هیدروژن، منابع نفت و گاز ما را از سبد انرژی مصرفی دنیا بیرون بیندازد، باید آنها را توسعه بدهیم و برای این کار سرمایه‌ای لازم است که در ایران نمی توان یافت و تکنولوژی مورد نیاز است که در اختیار ما نیست. اما اگر با بهبود روابط بین‌المللی و منطقه‌ای، ایجاد یک شرایط برد- برد جهانی، تأمین سرمایه و تکنولوژی مورد نیاز، خودداری از خودتحریمی‌ها و اصلاح سیاست‌های انرژی و بهینه سازی مصرف، این ثروت را پیش از اتمام عصر نفت، استخراج کنیم و درآمد آن را به بخش‌های مولد اقتصاد تزریق کنیم تا به مرور سهم نفت در این اقتصاد بزرگ و مولد کمتر از سایر بخش‌ها شود، توانسته‌ایم به صورت عملی و موفق به اقتصاد بدون نفت برسیم که در اصل سیاست انتقال بین نسلی ثروت را نیز در بطن خود دارد. لذا آینده انرژی در ایران به اراده و تصمیمی وابسته است که امروز می‌گیریم. می‌توان آینده انرژی در ایران را چنین تصور کرد که توانسته‌ایم بخوبی از پتانسیل‌های موجود استفاده کنیم و زمانی که دنیا به سمت انرژی‌های نو حرکت می‌کند، ما در آن دوره نیز یکی از بازیگران اصلی باشیم یا آنکه با یک ثروت عظیم در زیر خاک خداحافظی کنیم و وابسته به کشورهای دیگر در تأمین انرژی باشیم. آنچه امروز جای آن در رسیدن به موقعیت ممتاز در زمینه انرژی خالی است، تصمیم و اراده ملی و همصدایی برای حال و آینده ممتاز در زمینه انرژی است. باید روی توسعه و مدیریت مصرف انرژی با سیاست‌های صحیح مدیریتی بیشتر تمرکز شود و تنها منافع ملی اساس سیاستگذاری‌ها باشد.

*کارشناس ارشد انرژی

منبع: ایران