از نظام آموزش و پرورش در فرانسه بیشتر بدانیم

باید اذعان داشت که بسیاری از مشکلات و گرفتاری های نظام های آموزشی، به ویژه در کشورهای جهان سوم،از نظر مبانی و اصول وجوهی مشابه دارند و اگر راه حلی برای یکی از این مسایل در گوشه ای از جهان کشف شود،بدون شک اجرای آن در شرایط مساوی در جای دیگر، به همان نتیجه منتهی خواهد شد. بدین جهت، اطلاع از نحوه ی کارکرد سیستم های آموزشی هر کشور و میزان کارآیی آنها برای مسؤلان آموزشی کشور های دیگر امری لازم است.(فرجاد،محمد علی،1390،ص7)میهن ما در حال حاضر یکی از مراحل مهم و اساسی و در عین حال حساس و دقیق خود را در زمینه ی توسعه آموزش و پرورش می گذراند.

بدیهی است به موازات بسط و توسعه نهاد آموزش و پرورش باید به مطالعات تطبیقی آموزش و پرورش دست زد،زیرا اینگونه مطالعات زمینه را برای انتقاد و رفع مشکل های نظام آموزش و پرورش فراهم می کند و اداره کنندگان چنین دستگاهی را در کشف و تحلیل مسایل تربیتی یاری می دهد.

به سخن دیگر آگاهی از تغییرات واصلاحاتی که در نظام های تربیتی کشورهای دیگر رخ داده است و مشکلاتی که آنان در اصلاح و توسعه آموزش و پرورش خویش داشته اند و آشنایی با روش ها و تدابیری که برای حل این مشکلات به کار برده اند می تواند ما را در شناسایی مسایل آموزشی و اتخاذ تدابیر شایسته برای حل و فصل رضایت بخش آنها،خصوصا در زمانی که در اندیشه بنیاد نهادن نظام آموزشی نوین هستیم، یاری دهد.

نظام آموزشی کشور فرانسه یکپارچه بوده واین در حالی است که ساختار حال حاضر آن در خلال دهه‌های۶۰ و۷۰ قرن بیستم میلادی دستخوش تغییرات تدریجی شده است که از جمله این تغییرات می‌توان به تفکیک مقاطع آموزش ابتدایی ومتوسطه از یکدیگر اشاره کرد.

از دهه۷۰ کشور فرانسه از افزایش قابل توجهی در توسعه و رشد نظام آموزش پیش دبستانی برخوردار شده است.در این اثنا، با توجه به تغییرات آموزشی کشور، امکان حضورتمامی کودکان گروه سنی ۳ تا ۵ سال در کلاسهای پیش دبستانی فراهم شد. از سال ۱۹۶۷، سن حضور دانش‌آموزان در مدارس مقطع آموزش پایه بین رده‌های سنی ۶ تا ۱۶سال تعیین شده است. کشور فرانسه با برخورداری از تعداد۶۰ هزار مدرسه ابتدایی، به فراهم‌سازی تسهیلات آموزشی لازم برای دانش آموزان، در خلال ۵ سال اول آموزش رسمی‌مبادرت کرده است.

در۳ سال اول آموزش رسمی، آموزش پایه در حوزه مهارتهای پایه (ابتدایی ) ارائه شده ودر دو سال باقی مانده دانش آموزان، آموزش‌های لازم را فراگرفته ومدارس ابتدایی را پشت سر می‌گذارند.مقطع آموزش متوسطه نیز خود به دو مرحله متوالی تقسیم می‌شودکه به نام سیکل یا دوره نامگذاری شده است. تقریباً تمامی کودکان رده‌های سنی۱۱ تا ۱۵ سال در کالج‌ها حضور می‌یابند. از سال ۱۹۷۵تنها تعداد یک کالج برای آموزش توانائی‌های مختلط اجتماعی به تمامی دانش‌آموزان صرفنظر از سطح پیشرفت تحصیلی آنان وجود داشته است.

پس از گذراندن دوره۳ آموزش دانش آموزان به کالج‌های عمومی، فنی و یا فنی حرفه‌ای راه یافته که آنها را برای آزمونهای مکاتبه‌ای کارشناسی یا مهندسی آماده می‌نماید. در این مقطع از دانش آموزان رده سنی۱۸ سال ثبت نام بعمل می‌آید.تصمیم گیریهای آموزشی درخصوص دروس تجدیدی، تعیین کلاس‌های بالاترآموزشی،تغییر رشته تحصیلی با روند گفتگوی میان مدارس ( معلمان،کادر اجرایی وپرسنل دستیار)، اولیاء و نمایندگی‌های دانش آموزی صورت می‌گیرد.

اگرچه معلمان به ابراز نظرات خود در شوراهای آموزشی مرکب از نمایندگان دانش آموزی، معلمان و والدین مبادرت می‌نمایند،با این وجود والدین از حق تقاضای ورود دانش آموزان به مقاطع بالاتر آموزشی و یا تقاضای تکرار سال تحصیلی گذشته برخوردار می‌باشند. در تمامی مدارس این کشور،مشاوران متخصصی برای ارائه خدمات مشاوره به دانش آموزان، والدین ومعلمان در راستای برطرف‌سازی مشکلات آموزشی پیش روی دانش آموزان،در نظر گرفته شده است.در حال حاضر فرم۳ (سال آخر کالج ) نقطه آغازین آموزش کالج است که طی آن دانش آموزان در خصوص برخی از موضوعات مورد علاقه خود به مطالعه پرداخته و به تعیین رشته تحصیلی مبادرت می‌کنند.

اصول و اهداف آموزشی

آموزش وپرورش عمومی‌کشور فرانسه که80 % دانش آموزان کشور را تحت پوشش برنامه‌های آموزشی قرار می‌دهد، غیر مذهبی است.در لوای آزادی عمل آموزش وپرورش عمومی، ‌آموزش خصوصی نیز وجود دارد که عمدتاًتوسط نهادهای کاتولیک تشکیل وحمایت گردیده و با دولت قرار داد آموزشی منعقد می‌نمایند.مطابق چارچوب قوانین آموزش وپرورش مصوب10جولای1989ویژه آموزش وپرورش عمومی،‌ آموزش کلیه گروه‌های سنی تا اخذ مدرک فنی وحرفه ای وآموزش80% شهروندان فرانسوی تا اخذ مدرک کارشناسی اصلی ترین اولویت ملی کشور فرانسه قلمداد می‌گردید.طرح قانون5 ساله کار، اشتغال وآموزش‌های تخصصی،مسئولیت اصلی نظام آموزشی را معطوف به ایجاد شغل مطلوب برای اکثریت شهروندان فرانسوی دانسته و حصول به این اصل که شرایط لازم برای کسب آموزش‌های تخصصی توسط جوانان فراهم شده باشد از جمله مهمترین اهداف آموزشی قلمداد می‌گردد

اولویت های آموزشی؛ سازماندهی نظام آموزشی

درحال حاضر، دولت فرانسه به اعمال سیاست تمرکز زدایی مبادرت کرده است. درحوزه آموزش، به واسطه اعمال سیاست های بیش از حد تمرکز یافته،این حوزه به نظامی‌غیر متمرکز مبدل گردیده است. درحال حاضر به مناطق و مراجع محلی آموزش که تحت اختیار و نظارت وزارت آموزش ملی فعالیت دارند،قدرت واختیارات بیشتری تفویض گردیده است. مطابق سیاستهای تمرکز زدایی،تصمیمات آموزشی وتربیتی تنها در مراکز کشور ( پاریس) و وزارت آموزش وپرورش ملی، اتخاذ نمی‌گردد.

طی هر سال تحصیلی،روسای آکادمی‌های آموزشی کشور فرانسه (30 آکادمی‌علمی‌وآموزشی ) از دولت جهت انجام امور آموزشی وتحصیلی کمک مالی دریافت نموده و طبق صلاحدید خود مبالغ دریافتی را صرف مخارج آموزشی می‌نمایند.از سال1999، سیاست تمرکز زدایی در حوزه مدیریت ونظارت بر آموزش معلمان، مسئولیت خطیر وجدیدی را برای رؤسای آکادمی‌ها به همراه آورده و آنها را به تعیین پست های آموزشی جدید موظف نموده ومعلمین را مطابق با نوع تحصیلات آنان درمدارس سراسر کشور پراکنده می‌نمایند.در سطح ملی،سیاست فوق به نظام آموزشی هویت تازه ای بخشیده است چرا که مدیران ودبیران مدارس از آزادی عمل وفضای باز بیشتری برخوردار گردیده اند.

کالج و مراکز آموزش متوسطه به موسسات آموزش عمومی‌محلی تغییر وضعیت داده و از حقوق ومزایای قانونی و استقلال مالی برخوردار گردیده اند. مؤسسات فوق الذکر تدریجاً از خود مختاری آموزشی بیشتری برخوردار گردیده اند. اعمال چنین سیاستی به هماهنگی رشته‌های آموزشی با دانش آموزان وتأمین نیازهای خاص دانش آموزان منجر گردید. لوایح تمرکز زدایی مصوب1983-1982 به‌طور چشمگیری نقش مراجع محلی منتخب را افزایش داد.درحال حاضر، مراجع محلی حدود20% از کل هزینه‌های آموزشی را به خود اختصاص می‌دهند.

برای هر مقطع از آموزش یک مقام مرجع در نظر گرفته شده است. بخش ها (کمون ها)، مسئولیت احداث مدارس ابتدائی ومهد‌های کودک، تأمین منابع تحصیلی وابزارهای کمک آموزشی، نگهداری وتعمیرمدارس وپرداخت حقوق کارمندان را بر عهده دارند. ادارات محلی نیز مسئولیت احداث، تجهیز ونگهداری از کالج ها و تأمین منابع مالی وفراهم نمودن سیستم حمل ونقل دانش آموزان را بر عهده دارند.گفتنی است که مقامات محلی از مسئولیت‌های فوق الذکر در قبال مراکز آموزش متوسطه طرح‌های آموزشی مقطع آموزش مذکور برخوردار می‌باشند.

دست آوردهای آموزشی

از جمله مهم ترین دست آوردهای آموزشی نظام آموزشی فرانسه که در محور پویایی، بازسازی ساختـارها و استقرار زیر ساختها، اهداف و عمـلکرد وضعیت موجود نظام آموزشی معرفی گردیده است، می توان به موارد ذیل اشاره نمود :

* فراهم سازی آموزش پایه، رایگان و لائیک تا پایان رده سنی16 سال برای100 درصد رده های سنی

*فراهم سازی آموزش متوسطه عمومی، تکنولوژیک و حرفه ای برای80 درصد رده های سنی تا سال 2000

*ایجاد انستیتو های دانشگاهی آموزش معلمان و تشکیل دوره های ضمن خدمت تابستانی در دانشگاه ها برای کادر آموزشی

تکوین نقشة استقرار مدارس

وزارت آموزش و پرورش فرانسه در جهت تسهیل مدیریت آموزشی، کشور را به 27 آکادمی آموزشی تقسیم نموده است. هر آکادمی نیز خود به چند بخش و ناحیه تقسیم گردیده است. بخشی به منظور استقرار کالج و ناحیه به منظور استقرار لیسه ( سیکل دوم آموزش متوسطه) در نقشة مدارس راهنمایی تحصیلی مورد استفاده قرار می گیرد. ناحیه نیز به عنوان واحد معیار راهنمایی تحصیلی در مقطع آموزش متوسطه عبارت از منطقة جغرافیایی با حداکثر200 هزار سکنه می باشد.

اتخاذ سیاست تمرکز زدایی و تفویض صلاحیتها در آموزش متوسطه

تدارک طرح مدرسه با مشارکت شرکای آموزشی به عنوان ابزاری جهت بهبود عملکرد و راندمان آموزش متوسطه

رگزاری دوره های کارآموزی حرفه ای جهت به روز نمودن دانش و مهارت نیروی کار

استقرار نظام جای دهی شغلی به موازات نظام مشاوره تحصیلی و شغلی، با هماهنگی وزارت کار، مؤسسات و صاحبان مشاغل و حرفه

ایجاد باز اندیشی، نوسامانی ساختارها و بازآفرینی در نظام آموزشی از طریق اتخاذ تفکرات استراتژیک و سیستماتیک

استقرار نظام آموزشی مدرسه محور و ایفای نقشی وسیع تر از آموزش برای مدارس

بودجه آموزشی

دولت فرانسه مسئولیت تأمین حقوق کادر آموزشی، نظارت آموزشی وهزینه‌های آموزشی کشور را بر عهده دارد. این درحالی است که، مقامات محلی نیز مسئولیت تأمین هزینه‌های احداث مراکز آموزشی و نظارت برعملکرد نظام آموزشی دولتی را عهده دارمی‌باشند. مناطق مختلف آموزشی بر موسسات آموزش کاردانی، موسسات محلی بر آموزش تخصصی، دپارتمان ها برکالج ها و بخش ها نیز بر تأمین نیازمندیهای مالی مدارس متوسطه نظارت می‌نمایند.هزینه دوره‌های کار آموزی وفنی حرفه ای نیز توسط دولت وشورای عمومی‌تامین می‌گردد.

نهادهای تأمین کننده بودجه مقطع آموزش متوسطه

به موازات افزایش سنوات تحصیلی پایه ( اجباری) در نظام آموزش فرانسه، تلاشهای عمده ای در جهت رایگان سازی امکانات آموزشی صورت گرفته است.بودجه مدارس متوسطه کشور فرانسه، از یک سو، از سهم دولت و جوامع محلی از اخذ انواع مالیات و از سوی دیگر، از محل هدایا، شهریه تحصیلی مراکز آموزش شبانه روزی و نیم روزی، به فروش تولیدات کارگاهی و مالیات های حاصل از قراردادهای کارآموزی حرفه ای تأمین می گردد.نکته حایز اهمیت در تأمین بودجه آموزشهای حرفه ای و تکنولوژیک، مشارکت کارفرمایان درجهت پرداخت مالیات کارآموزی می باشد.از جمله مهم ترین منابع تأمین کننده بودجه آموزش متوسطه میتوان به دولت مرکزی، مناطق محلی و جوامع محلی اشاره نمود.

گفتنی است که بیشترین سهم تأمین بودجه به دولت مرکزی ( بالغ بر80- 75درصد) و جوامع محلی (15-10 درصد) و کمترین سهم به مناطق محلی (10- 5 درصد) تعلق دارد.

شهریه آموزشی

هرساله، وزارت آموزش عالی به تعیین شهریه موسسات عمومی‌آموزش عالی مبادرت می‌نماید.کلیه دانشجویان واجد شرایط دریافت کمک ها مالی بوده وکمک هزینه ها بر مبنای وضعیت اجتماعی، وضوابط دانشگاه به صورت وام‌های بدون بهره در اقساط10 ساله به دانشجویان اعطاء می‌گردد.

هزینه زندگی دانشجویان خارجی

هزینه سرانه زندگی درکشور فرانسه برای دانشجویان مقاطع مختلف آموزشی بر500 یورو در ماه بالغ می گردد.گفتنی است که دانشجویان ازمجوز فعالیت در بازارکار توام با تحصیل به میزان20 ساعت در هفته برخوردار می‌باشند

منابع :

1-قاسم پور ، حسین (1389) مطالعات نظری وتطبیقی درزمینه فرایند ورویکرد تولید برنامه درسی ملی

2-ملایی نژاد،اعظم وذکاوتی ،علی (1387) ، بررسی تطبیقی نظام برنامه درسی درکشورهای انگلستان وفرانسه

3-الیاسی ،علی محمد، آموزش وپرورش تظبیقی (1397)

* محمود غلامی، دانشجوی دکترای مشاوره