ضرورت ساماندهی آرامستان‌های شهر تهران

در این بازدید، آنچه در نگاه اول به چشم می‌آمد، ویرانگی این مکان‌های قدیمی و تاریخی بود. برخی از قبرهای قدیمی امامزاده عبدالله به دلیل هم‌سطح سازی تخریب شده بود که قرار شد در ابن‌بابویه، پس از هم‌سطح‌سازی سنگ‌قبرهای تاریخی دوباره در مکان‌های قبلی نصب شود اما متاسفانه سنگ‌قبرهای تاریخی قدیمی مقابل امامزاده عبدالله به طور کامل از بین رفته بود. نکاتی که سبب شد تا حاضران نسبت به سهل‌انگاری‌هایی که تا به حال صورت گرفته ابراز تأسف کنند و بعد؛ سخنرانان این گردهمایی در قالب کلمات و جملات از یک افسوس و اهمال تاریخی بگویند.

«محمدجواد حق‌شناس» اولین سخنران دیروز بود که به وجه تاریخی و حماسی روز سی تیر اشاره کرد و گفت: ما امروز برای بزرگداشت شهیدان بزرگ این آب و خاک و این وطن و سرزمین در محل مقدسی گردهم آمده‌ایم. سی‌‌تیر یکی از قله‌های بزرگ تاریخ معاصر ایران است. به‌عنوان یک معلم عرض می‌کنم که در مورد قله‌های تاریخی صحبت می‌کنم تعریف قله‌ها زمان را بین شرق و غرب شمال و جنوب مشخص می‌کنند و باعث می‌شود که زمانی شاخص شود و تفاوت ایجاد می‌کند، قله‌های تاریخی هم دقیقا چنین وضعیتی دارند. یعنی می‌توانند زمان را به قبل از خود و بعد از خود تقسیم کنند.

او سی‌تیر را در رده روزهای مهم تاریخی کشور قرار داد و آنها را قله‌تاریخی لقب داد؛ «قله‌های تاریخی، زمان را به قبل و بعد از خود تقسیم می‌کنند. این روزها تعدادشان زیاد نیست و شاید در هر صد سال، چند قله اینچنین داشته باشیم.»

عضو شورای شهر تهران در توصیف این روز گفت: این روز به نام روز مبارزه با استبداد، استعمار، جهل و خرافه ماندگار شد. با حضور یکپارچه صدها هزار نفر از مردم این شهر و شهرهای دیگر از بزرگ و کوچک پا گرفت تا جلوی استبداد محمدرضا پهلوی در آن روز را بگیرد. روزی که یگانگی مرجعیت ملی و مرجعیت مذهبی را رقم زد و تبدیل به پیروزی شد و بعدتر، به خاطر انشقاق بود که جامعه دوباره ۲۵ سال و شاید صدها سال به عقب رفت.

او در ادامه به مکان این گردهمایی اشاره کرد. جایی که مدفن شهدای سی تیر 1331 است.

حق‌شناس گفت: به پیشنهاد دوستان و بزرگواران دوستدار تاریخ این سرزمین و رویدادهای معرف، وظیفه خود دانستیم که در شهر تاریخی ری حاضر شویم. شهری که به لحاظ تاریخ، فرهنگ و میراث فرهنگی و به‌خاطر موقعیت‌ها و ویژگی‌هایی که داشته، جزء قله‌های پرافتخار ما در جهان است. همین پهنه یکی دو هکتاری، به اندازه ده‌ها کشوری که ادعای کشورداری دارند، تاریخ دارد و امارات متحده عربی، کویت، قطر و بحرین به اندازه این آرامستان، تاریخ و سابقه ندارند. این سرمایه شهر ماست و از شهردار تهران و ریاست اداره اوقاف می‌خواهم که از این سرمایه مراقبت کنند.

هویت‌شناسی و مراقبت میراثی از مجموعه ابن‌بابویه، نکته دیگری بود که در سخنان حق‌شناس جلب توجه می‌کرد؛ «ما امیدوارم فرصتی پیش بیاید که این مجموعه بتواند به‌عنوان یکی از مقصدهای مهم گردشگری تاریخی، میراثی و ملی ما در این شهر شناخته شود و زیارتگاه و محل حضور صدها و هزاران مراجعه کننده‌ باشد. مراجعانی که اگر بخواهند به دنبال هویت، تاریخ و فرهنگ خود باشند، تک تک این مقبره‌ها، برای آنها روایت تاریخ است. بزرگانی در اینجا خوابیده‌اند که بیش از هزار سال تاریخ این شهر را حفظ کرده‌اند».

او در بخشی دیگر از سخنان خود، دغدغه‌هایش را از بابت مرمت و نگهداری مکان گردهمایی ابراز داشت و گفت: نگرانی‌هایی در بحث همسطح‌سازی و آسیب به برخی سنگ‌ها ایجاد شده بود که با توضیحاتی که ارائه شد و بر اساس مشاهدات خودم، حل شده و دیدم که سنگ‌ها با دقت و وسواس حفظ شده‌اند که جای تشکر دارد. من پیشنهاد کردم که سنگ‌های قدیمی‌تر را که سابقه ۸۰، ۹۰ ساله دارند، می‌توان با شیشه‌های محافظ نگه داشت تا از سرقت‌شان هم جلوگیری شود. امروز هر تکه سنگی از این سنگ‌ها، زینت‌بخش موزه‌های بزرگ جهان است و روزانه بابت تماشای آن به دلار و یورو و پوند، پول پرداخت می‌کنند. امروز این سنگ‌ها بدون اینکه متوجه قیمت‌شان باشیم، زیر پای همه ما است. از داشته‌های خودمان مراقبت کنیم که افسوس آن را نخوریم.

در روزی که یادمان شهیدان سی تیر 1331 نگاه‌ها را در آرامستان کهن به خود معطوف کرده بود، حضور و سخنان و دغدغه‌های تاریخی «احسان شریعتی» هم خودنمایی می‌کرد که در این مراسم از انقطاع حافظه تاریخی مردم صحبت می‌کرد؛ «این یک رنج است و باعث می‌شود که اشتباهات گذشته، تکرار شود، اما برخلاف آن بینشی که فکر می‌کند بین ارزش‌های ملی و ارزش‌های دینی ما تناقض وجود دارد، من فکر می‌کنم جهان‌بینی توحید به ما چیز دیگری آموخته و خود پشتیبان و مشوق ما در دفاع از ارزش‌های ملی و مردمی بوده است. همه آنچه جنبش نواندیشی دینی نام گرفت، از سیدجمال‌الدین اسدآبادی تا اقبال لاهوری، تا دکترعلی شریعتی تا به امروز، چنین نگرشی را دنبال می‌کرد و حب وطن، نشان حب ایمان ما بوده است.»

شریعتی در سخنان خود گریزی به رهبری جریانی زد که سی‌ام تیر به خاطر او به وقوع پیوست و گفت: در این روز تاریخی، به مکانی آمده‌ایم که رهبری نهضیت ملی، دکتر محمد مصدق، زمانی آرزو داشت بین شهدا و در این مکان دفن شود ولی نتوانست و در حصر و تبعید از میان ما رفت و متأسفانه امروز قدر مزار ایشان هم آنچنان که باید دانسته نمی‌شود و امکان حضور و بازدید از آن برای ملت فراهم نیست. اگر ما واقعا موحد و مسلمان علوی و محمدی هستیم باید از ارزش‌های ملی و تاریخی خود دفاع کنیم و این ارزش‌ها را به نسل جدید منتقل کنیم تا جنبش‌های آینده در ادامه جنبش‌های گذشته باشند. باید از مبارزان و فداکاران راه ملت به رغم همه سلایق و گرایشات مختلف فکری و سیاسی که ممکن است در بطن ملت وجود داشته باشد، قدردانی شود.

«حسن خلیل‌آبادی» عضو شورای شهر تهران هم در این مراسم با اشاره به این که در واقعه سی‌‌تیر، مردم با هر دیدگاهی به میدان آمدند و حکومت شاه را مجبور کردند دولت مصدق را بپذیرد و دولت مردمی به کارش بازگردد، گفت: مردم آن زمان با اتحاد توانستند با استبداد و استعمار مبارزه کنند. پس از این یکپارچگی، استعمارگران و مستبدان با هدف تفرقه‌انداختن میان مردم رفتند که نتیجه‌اش 28 مرداد شد. امیدواریم از این روز بزرگ یادبگیریم اتحاد و یکپارچگی را از دست ندهیم.

او با اشاره به این که آرامگاه حدود 25 نفر از شهدای سی تیر در ابن بابویه واقع است به وضعیت نامناسب این آرامستان اشاره کرد و گفت: در بودجه دوسال گذشته اعتباری برای ساماندهی آرامستان‌های شهر تهران پیش‌بینی کردیم و این محل باید به اوقاف کمک شود تا به این آرامستان رسیدگی شود. ری آرامستان‌های متعددی دارد از حرم شاه عبدالعظیم تا امام‌زاده عبدالله و ابن بابویه و حتی در روستاهایش آرامستان‌هایی با قدمت بالا داریم که بخشی از هویت ری و تهران هستند.

خلیل‌آبادی یادآور شد: باید شورای تهران و ری و تجریش برای باز پیرایی این آرامستان‌ها حتی خود بهشت زهرا (س) که یک آرامستان بین‌المللی است و در گوشه گوشه آن شخصیت‌های بزرگی دفن هستند، اقدامات لازم را انجام دهد. به گفته خلیل آبادی جای جای شهر ما مثل کتاب تاریخ می‌ماند و هر برگ آن بخشی از هویت کشور ما است و این نقاط تاریخی شناسنامه‌های ما هستند.

دکتر غلامحسین تکمیل همایون، استاد دانشگاه و تهران‌پژوه با ذکر این نکته که شهدایی که اینجا آرمیده‌اند شهیدان راه وطن هستند. حفظ یاد و خاطره آنها را وظیفه عمومی همگان دانست و اظهار امیدواری کرد با ساخت یادمانی در شان و مقام این شهدا، قدمی کوچک برای یادکرد حماسه آنها به نسل‌ جوان برداشته شود. او با ذکر خاطره‌ای بیان نمنود که در سالهای گذشته بارها در همین روز و ساعت به اینجا می‌آمدم و تاسف می خوردم که تنها زیارت کننده قبور هستم. اما امروز جای خوشحالی است که به همت شورای شهر و شهرداری چنین جمع ارزشمندی گرد آمده‌اند.

محمد ترکمان، تاریخ‌نگار و پژوهشگر برجسته که آثار متعددی در زمینه تاریخ معاصر به ویژه رخدادهای منتهی به استقرار و سقوط دولت ملی دکتر مصدق به نگارش درآورده و در این زمینه کتابی نیز در خصوص قیام سی تیر در سالهای نخست انقلاب اسلامی منتشر کرد، با ذکر تاریخچه مختصری از شکل‌گیری قیام سراسری در حمایت دکتر مصدق، قیام سی تیر را ادامه قیام‌های ملی در عقب راندن دستگاه سلطنت از خواست‌های استبدادی آنها دانست و پاسداشت این قیام و شهدای این قیام را بسیار مهم و حیاتی دانست.