اگر مردم در حفظ محیط زیست همکاری نمی‌کنند، یعنی ما خوب روایت نکردیم

گسترش شهرها و افزایش بی رویه جمعیت آن‌ها از سویی و مدرنیته شدن زندگی و تغییر الگوی مصرف از سوی دیگر، موضوع جدیدی را وارد مدیریت شهری کرد به نام «پسماند». نبود روش‌های علمی و مدیریتی مؤثر در امر تولید، جمع‌آوری و دفع پسماندهای شهری نیز این موضوع را تبدیل به یک معضل برای جوامع شهری در کشورهای در حال توسعه در آورد.

برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، پسماند را این گونه تعریف می‌کند: اﺷﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮑﺸﺎن آن‌ها را ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫند، ﯾﺎ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ آن‌ها ﻧﺪارد، یا از آن‌ها استفاده نمی‌کنند و به پردازش و دفع نیاز دارند. ﺑﻪ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺧﺎﻧﮕﯽ و ﺗﺠﺎری در ﻣﺠﻤﻮع، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺷﻬﺮی ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﮐﻢﺗﺮ از ده درﺻﺪ ﮐﻞ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد. ﻧﻮد درﺻﺪ ﺑﻘﯿﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﮐﺸﺎورزی، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻣﻌﺪنﮐﺎوی، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪی، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژی، ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺗﺼﻔﯿﻪ آب و ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﺳﺎﺧﺖوﺳﺎز و ﺗﺨﺮﯾﺐ.

قانون مدیرت پسماندها که در سال 83 مصوب شد، مدیریت اجرایی تمامی انواع پسماندها غیر از صنعتی و ویژه (پسماند سمی و بیماری‌زا) در شهرها و روستاها‌ و حریم آنها را به عهده شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و در خارج از حوزه و وظایف شهرداری‌ها و‌ دهیاری‌ها به عهده بخشداری‌ها گذاشته است. محل‌های دفن پسماندها نیز بر اساس ضوابط زیست‌محیطی توسط وزارت‌کشور با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی تعیین می‌شود.

اﺟﺰای اﺻﻠﯽ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﻣﺮوزی نیز ﺷﺎﻣﻞ بخش‌های ﺗﻮﻟﯿﺪ، ﺟﻤﻊآوری، ﺗﻔﮑﯿﮏ، ﭘﺮدازش و ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ است.

محمودعلی رکنی معاون نظارت و پایش حفاظت محیط زیست مازندران، اجتناب از تولید زباله و کاهش در مبدأ را بهترین حالت برخورد با پسماند می‌داند و به پانا می‌گوید: «بعد از آن استفاده مجدد، بازیافت، تبدیل به انرژی، سوزاندن و در نهایت دفع در محیط است که به ترتیب اهمیت خواهد داشت و بدترین حالت نیز دفع در محیط است.»

او معتقد است که وضعیت پسماند در مازندران با توجه به شرایط موجود، نیازمند اقدامات مدیریتی خاصی است که استان را از این وضع خارج کند و تشکیل سازمان مدیریت پسماند در استانداری می‌تواند در این مسیر کمک‌حال باشد. «در عصر دانایی و تخصص زندگی می‌کنیم و مجموعه تخصصی که کارش صرفا مدیریت پسماند باشد، آگاهانه‌تر، هوشمندانه‌تر و دقیق‌تر مسائل مدیریت پسماند را پیگیری خواهد کرد.»

رکنی به تولید روزانه 3150 تن پسماند در استان اشاره می‌کند که در فصل‌های گردشگرپذیر بیشتر هم می‌شود و اقدامات کنونی را کافی نمی‌داند و ادامه می‌دهد: «باید به سمت کاهش تولید پسماند برویم. خروجی فعلی این است که اقدامات صورت گرفته متناسب با نیازمندی‌های امروز نیست. سرانه تولید زباله در استان ما 800 تا 1000 گرم است که زیاد است و در کشورهای پیشرفته این رقم 300 تا 400 گرم است. راه‌حل نخست اصلاح الگوی مصرف و سبک زندگی برای کاهش تولید زباله است.»

معاون نظارت و پایش حفاظت محیط زیست مازندران، بر آموزش و فرهنگ‌سازی و مشارکت مردمی تأکید دارد: «به تشکل‌های مردمی باید مسئولیت بدهیم. در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی مردم همیشه به صحنه می‌آیند، اگر به موضوع حساس باشند. عدم همکاری آن‌ها به این معناست که ما خوب روایت نکرده‌ایم و در نتیجه مشارکت و همکاری کم شده است.»

رکنی الگوهای مصرف ایرانی را دارای ایراد می‌داند: «همه زندگی ما شده پلاستیک؛ ظرف‌های نوشابه‌ پلاستیکی، ضروف یکبار مصرف پلاستیکی. پسماندهای پلاستیکی تجزیه‌پذیر نیستند. اصلاح الگوهای مصرف هم جز در سایه مشارکت و همکاری اتفاق نخواهد افتاد. به فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی وسیع و همیشگی نیاز است.»

او ضمن اذعان به ضعف موجود در استان در مدیریت نوین پسماند، اقدامات کوچک و تفکرات فردی را مبنای یک تصمیم اصولی و نقش تک تک اعضای جامعه را مؤثر می‌داند و می‌گوید: «در محیط زیست با دو مشکل عمده تخریب و آلودگی مواجه هستیم که محصول استفاده غیرمنطقی و مدیریت غیراصولی است. باید مراکزی باشند که زباله خشک و تر را جمع‌آوری کنند و به کارخانه‌های کمپوست منتقل کنند تا کود آلی تولید شود. میزان مواد آلی خاک استان که حاصلخیزترین خاک کشور است، پایین آمده است. البته کارخانه‌های کمپوست بهشهر و بابل در حال فعالیت هستند. مازندران در این مسیر در حال حرکت است، اما نیاز به سرعت و همکاری مدیران اجرایی دارد. بر این اساس تا استاندارهای مطلوب فاصله داریم.»

رکنی ضمن اشاره به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست یک سازمان نظارتی و حاکمیتی است و فقط در بحث شکار و صید، کار اجرایی بر عهده دارد، گفت: «مطابق ماده 23 قانون مدیریت پسماندها، پیگیری و نظارت بر نحوه عملکرد وزارتخانه‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط در زمینه مدیریت پسماندها بر عهده سازمان است. در سازمان مدیریت پسماند که اخیرا اساسنامه آن تنظیم شده نیز، ما ناظر هستیم.»

رکنی تأکید می‌کند که توجه به محیط زیست و مسائل مربوط به آن باید «یک مطالبه عمومی» باشد و می‌‌گوید: گرچه اتفاقات ناگوار هم رخ می‌دهد، اما دوستداران محیط زیست اگر ناامید باشند، شرایط بدتر می‌شود. هر تفکر فردی و کوچک در اینجا، در نهایت به نتیجه‌ای بزرگ ختم می‌شود.