تصمیم قطعی درباره برگزاری نمایشگاه کتاب تهران تا دو هفته دیگر

به‌گزارش ایران، البته آن‌طور که معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر داده طی دو هفته آینده درباره برپایی یا حتی ادامه این توقف تصمیم‌گیری می‌شود.

سرانجام پیگیری‌هایی که به کرونا گره خورد

چگونگی برگزاری نمایشگاه کتاب، چه محل برگزاری آن و چه حتی زمان تحویل غرفه‌ها به ناشران اغلب در زمره تصمیم‌گیری‌های دقیقه نودی است و این یکی از مهم‌ترین گلایه‌هایی است که از همان بدو برپایی نخستین دوره این رویداد علمی- فرهنگی متوجه مسئولان آن بوده است.
امسال اما محل برگزاری نمایشگاه کتاب بنا بر پیگیری‌های ناشران که نگران میزبانی مجدد مجموعه شهر آفتاب بودند و نامه نگاری‌های آنان به اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری زودتر از سال‌های قبل مشخص شد؛ حول و حوش یکی- دو هفته ابتدایی دی ماه سال پیش شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب تهران از برپایی آن در سال 99 در مصلی خبر داد.

این تصمیم‌گیری برای اهالی نشر اتفاق خوبی بود، چراکه بخش عمده‌ای از ناشران تهرانی و شهرستانی طی یک ماه پایانی پاییز 98 از خواست خود برای برپایی نمایشگاه کتاب تهران در مصلی خبر داده بودند و حتی از طریق صنوف نشر این مسأله را نه تنها به گوش وزیر ارشاد، که طومار امضاهای‌شان را به دست جهانگیری هم رساندند. بخش قابل توجهی از ناشران تأکید کرده بودند در صورت بازگشت نمایشگاه کتاب به شهر آفتاب از حضور در این رویداد بین‌المللی نشر انصراف خواهند داد. نمایشگاه کتاب تهران امسال قرار بود با تغییرات دیگری هم برپا شود که بحث زمان آن بود. هر ساله زمان میزبانی این رویداد مهم نشرمان از علاقه مندان کتاب و کتابخوانی با تغییری چند روزه در نیمه دوم اردیبهشت ماه برگزار می‌شد که برای سال 99 به‌دلیل همزمانی با ماه رمضان و از سویی نمایشگاه کتاب قرآن زمان آن به 26 فروردین تا 5 اردیبهشت ماه تغییر پیدا کرد. برای نمایشگاه کتابی که قرار بود در بهار 99 برگزار شود مسئولان به نسبت دوره‌های قبل کمی سربلندتر از سال‌های قبل بودند و دلیل آن را هم در آغاز زودتر جلسات سیاستگذاری و حتی انتخاب سریع‌تر محل میزبانی عنوان می‌کردند. با این حال شیوع جهانی ویروس کرونا همه این برنامه‌ریزی‌ها را برهم زد؛ نه تنها نمایشگاه کتاب تهران، بلکه بخش عمده‌ای از نمایشگاه‌های جهان در عرصه نشر از لغو برگزاری‌شان گفتند، از نمایشگاه کتاب بلونیا گرفته تا لایپزیک، پاریس، لندن و...

تعلیق برپایی نمایشگاه شوکی بزرگ به صنعت نشر
فارغ از دیگر نمایشگاه‌های کتاب جهان که نحوه برپایی‌شان تفاوت بسیاری با نمایشگاه تهران دارد؛ این رویداد بین‌المللی نشر در کشورمان بیش از آنکه نمایشگاه باشد فروشگاهی بزرگ برای عرضه تازه‌های نشرمان است؛ بنابراین عجیب نیست ناشران چرخش بخش عمده‌ای از اقتصاد خود را منوط به فروش آثارشان در 10 روز برپایی نمایشگاه کتاب عنوان و تأکید کنند که از این بابت ضرر بسیاری متوجه آنان شده است.
با این حال شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب هم به تبعیت از گفته‌های ستاد مقابله با کرونا چاره‌ای جز لغو برگزاری این رویداد حوزه نشر نداشت. تعطیلی نمایشگاه کتاب شوک بزرگی برای صنعت نشرمان بود چراکه بسیاری از ناشران بی‌اطلاع از شرایطی که از اسفند ماه این بیماری به همه مشاغل تحمیل کرد طبق روال هر ساله، کار نشر کتاب‌های خود را از بهمن آغاز کرده بودند تا کتاب‌های آنها برای عرضه در نمایشگاه سی وسوم آماده شود.

بخش عمده‌ای از آسیبی که شیوع این بیماری متوجه صنعت نشرمان کرده به خرید و فروش‌های چک و سفته‌ای ناشران و پرداخت‌های موکول به آینده آنان باز می‌گردد. مسأله‌ای که نه تنها به همکاری میان ناشران و چاپخانه داران باز می‌گردد، بلکه همه مشاغل مرتبط با نشرمان که شاید حرف چندانی از آنها در میان نباشد را هم درگیر این قبیل پیش پرداخت‌ها کرده است. آن‌طور که هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان هم پیش‌تر گفته ناتوانی فعالان نشر از بازپرداخت بدهی‌هایی که قرار بوده با پایان فروش نمایشگاهی آنان تسویه شود یکی از نگرانی‌های جدی است. البته یکی دیگر از مسائلی که حاشیه‌های متعددی متوجه برگزار‌کنندگان این رویداد فرهنگی کرده حرف و حدیث‌هایی درباره برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب تهران است. اتفاقی که برخی اهالی نشر از جمله حسن‌پور در توصیف غیرممکن بودن آن گفته اند: «هر وقت المپیک به شکل مجازی برگزار شد، نمایشگاه کتاب را هم می‌توان به این صورت برپا کرد!»

حالا در واکنش به اتفاقاتی که متوجه برگزار شدن یا نشدن نمایشگاه کتاب تهران است آن طور که محسن جوادی، معاون فرهنگی وزیر ارشاد گفته قرار شده طی جلسه شورای سیاستگذاری این نمایشگاه که تا دو هفته دیگر برگزار می‌شود درباره همه این موارد صحبت شده و تصمیم‌گیری شود؛ اینکه برگزاری نمایشگاه به شکل مجازی خواهد بود یا حتی به همین شکل فیزیکی میزبان علاقه‌مندان شود. البته نکته‌ای که نباید فراموش کرد در تصمیم‌گیری‌های مذکور به‌طور قطع نتیجه بررسی‌های ستاد مقابله با کرونا اصل نخست خواهد بود.
با این حال جوادی به نکته دیگری هم اشاره کرده که تنها شامل نمایشگاه کتاب نمی‌شود و در ابعاد گسترده تری فعالیت ناشران را شامل می‌شود. او خطاب به فعالان عرصه نشر از این گفته که معاونت فرهنگی ارشاد برای رفع نگرانی ناشران از کمبود کاغذ طی روال یک سال گذشته برنامه‌ریزی‌هایی دارد. جلسه‌ای که قرار است طی دو هفته آینده برگزار شود البته تنها شامل نمایشگاه کتاب تهران نمی‌شود و شامل حال نمایشگاه‌های استانی خواهد بود.

چرخه توزیع نشرمان روال درستی ندارد

محمدرضا توکل صدیق
مدیر نشر صابرین
حرف‌های ضد و نقیض بسیاری درباره چگونگی برپایی نمایشگاه کتاب تهران شنیده می‌شود که از جمله‌شان می‌توان به موافقان و مخالفان برپایی مجازی آن اشاره کرد. برخلاف دوستانی که مخالفت خود را با این پیشنهاد مطرح کرده‌اند، من موافق هستم. شرایط فعلی جهان دست ما نیست که بتوانیم برای چگونگی برگزاری نمایشگاه کتاب تصمیم قطعی بگیریم و بگوییم که اگر بهار برگزار نشد حتماً در فصل پاییز میزبان علاقه‌مندان خواهد بود. اگر شرایط به‌همین منوال ادامه پیدا کند و مسئولان دست روی دست بگذارند، یک دفعه به خودشان می‌آیند و می‌بینند که زمان بسیاری از دست رفته. بهتر است تا دیر نشده با اتکا بر همین شرایط و امکاناتی که در دست داریم کاری کنیم. بازگردیم به بحث نمایشگاه مجازی که تأکید دارم با آن موافق هستم، هرچند که منکر تأثیر مثبت نمایشگاه به شکل فیزیکی‌اش نیستم اما مسأله اینجاست که در روزگار فعلی که نگرانی از شیوع این بیماری ما را با محدودیت‌های بسیاری روبه‌رو کرده و از سویی حرکت سریع جهان به سوی بهره‌گیری حداکثری از فضای مجازی، ما چرا چنین کاری نکنیم؟ حداقل به اجبار این شرایط می‌توان نشرمان را به سوی مدیریت مدرن سوق بدهیم، حتی بعد از بازگشت جهان به سوی زندگی عادی هم می‌توان از هر دو شیوه برگزاری نمایشگاه کتاب هم در فضای مجازی و هم در دنیای واقعی و فیزیکی استفاده کرد؛ این دو می‌توانند مکمل یکدیگر باشند. برخی از این نگران هستند که در شکل مجازی تنها ناشران مطرح دیده شوند، به گمانم با همراهی کارشناسان می‌توان کاری کرد که این ضعف‌ها به حداقل رسیده و حتی شرایطی فراهم شود که ناشران کوچک هم به اندازه ناشران مطرح دیده شوند.

از جمله این راهکارها طبقه‌بندی موضوعی کتاب‌ها می تواند مورد توجه باشد؛ آن وقت من مخاطب وقتی به‌دنبال فلان کتاب تاریخی باشم تنها با یک جست‌و‌جوی ساده با فهرست کتاب‌هایی که در این موضوع و از سوی ناشران متعدد منتشر شده‌اند روبه‌رو می‌شوم. از این طریق‌هم ما اهالی نشر یاد می‌گیریم خود را با دنیای مدرن تطابق بیشتری بدهیم و هم مردم متوجه می‌شوند که همچون دیگر کالاهایی که خرید اینترنتی آنها باب شده درباره کتاب هم می‌توان در خانه نشست و خرید کرد. تعطیلی نمایشگاه کتاب نقدینگی اغلب ناشران را تا 15 درصد هم کاهش داده، این مسأله نشأت گرفته از روند ناسالمی است که در چرخه صنعت نشرمان باب شده و شاهد هستیم که ناشران در نمایشگاه کتاب به‌طور مستقیم دست به فروش آثار خود می‌زنند. این در حالی است که چنین اتفاقی حتی برای من ناشر هم خودزنی است چراکه آسیب جدی کتابفروش را به‌دنبال دارد. با وجود تمام نکاتی که درباره نمایشگاه کتاب مجازی گفتم اما اگر این تعطیلی منجر به قدرتمند شدن بیشتر چرخه توزیع کتاب شود با ادامه آن موافق هستم. باید به‌جایی برسیم که همچون دیگر کشورهای جهان کتاب‌ها تنها از طریق کتابفروشی‌ها به دست مخاطبان برسند. البته کتابفروشان هم باید تغییراتی در روند فروش خود بدهند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به دایر کردن بخش فروش مجازی اشاره کرد. من این تعطیلی را با‌وجود مشکلاتی که رقم زده به فال نیک می‌گیرم چراکه امیدوارم بتواند چرخه نشرمان را به سوی فروش اصولی سوق بدهد.

صبوری کنیم تا شرایط به اوضاع قبل بازگردد

علیرضا رئیس دانایی
مدیر مسئول نشر نگاه
این روزها شاهد انتشار گفته‌های مختلفی درباره نمایشگاه کتاب تهران هستیم؛ عده‌ای موافق برپایی آن هستند و برخی هم تأکید دارند باید تا پایان شرایط فعلی جهان صبر کرد. در کنار همه نظرات مثبت و منفی درباره برپایی این رویداد مهم نباید فراموش کرد که در عرصه جهانی، حتی در مقایسه با نمایشگاه‌های کتاب کشورهای آلمان، ترکیه یا انگلستان ما با کمتر نمایشگاهی با این میزان مراجعه‌کننده روبه‌رو هستیم. این را گفتم که بدانید وقتی بحث مراجعه تعداد بسیاری از علاقه‌مندان درمیان است کنترل جمعیت اتفاق بسیار سخت و حتی غیرممکنی است. بویژه این روزها که نه خبری از سینماهاست و نه حتی برپایی دیگر تفریحات رایج مردم. بنابراین کافی است نمایشگاه کتاب برقرار شود تا ببینید چه تعداد بازدید‌کننده مراجعه خواهد کرد! مردم خسته شده‌اند و ممکن است از هر امکانی برای تغییر حال و روز خود بهره بگیرند، حالا می‌خواهد بحث نمایشگاه در میان باشد یا فلان اتفاق فرهنگی. با اینکه منکر تأثیر قابل توجه برگزاری نمایشگاه کتاب بر صنعت نشرمان نیستم اما از طرف دیگر تأکید دارم که تا محققان راهی برای کنترل بیماری کرونا پیدا نکرده‌اند برپایی نمایشگاه کتاب تهران با چنین میزانی از مراجعه‌کننده به هیچ وجه صحیح نیست.

نباید فراموش کنیم که سلامت عمومی جامعه به هر اتفاقی ارجحیت دارد، حتی اگر ناچار به تحمل برخی ضررهای اقتصادی بشویم که البته همه دنیا با آن روبه‌رو هستند و تنها بحث ما درمیان نیست. یکی از گزینه‌هایی که این روزها شنیده می‌شود پیشنهاد برپایی مجازی نمایشگاه کتاب تهران است. بگذارید عقیده خودم را نسبت به برگزاری این چنینی نمایشگاه با ذکر نمونه‌ای بگویم. همین چند روز اخیر با یکی از دوستان که از قضا شاعر مشهوری نیز هست صحبت می‌کردم. دوست شاعر از من پرسید که فلانی این روزها وضعیت فروش نشر و کتابفروشی شما در فضای مجازی چگونه است؟ گفتم تو خودت در این یکی- دو ماه چند کتاب از طریق فضای مجازی خریده‌ای؟ پاسخ داد که هیچ کتابی نخریده‌ام! به او گفتم خب باقی مردم هم تقریباً اوضاعی مشابه تو دارند. آنهایی که از قبل عادت به خرید اینترنتی کتاب داشته‌اند حالا هم به روال قبل خود خریداری می‌کنند اما تنها تعداد کمی از دیگر کتابخوانان به این سبک خرید روی آورده‌اند. دلیل آن هم ساده است، ما هنوز به بهره گرفتن از بسیاری امکانات فضای مجازی عادت نکرده‌ایم. تازه طی چند سال اخیر، آن هم با حجم قابل توجهی از تبلیغات و تلاش صاحبان برخی پلتفرم‌ها مردم به خرید برخی کالاها از جمله محصولات سوپرمارکتی عادت کرده‌اند. بهترین اقدام به عقیده شخص من این است که قدری صبوری کنیم تا این بیماری همه گیر دست از سر جهانیان بردارد. تأثیر منفی کرونا بر اقتصاد نشر را قبول دارم اما ما و کتابفروشان در تمام 365 روز سال، کمی بالا و پایین کتاب می‌فروشیم ونباید فکر کرد که حالا با تعطیلی موقت نمایشگاه کل اقتصاد نشر خوابیده است. مهم‌ترین مشکل ما بحث چک‌هایی بود که نگرانشان بودیم که آنها هم به مرور در حال پاس شدن هستند.